Hướng dẫn soạn bài Vào phủ Chúa Trịnh

Câu 1:Quang cảnh trong phủ chúa được miêu tả như thế nào? Cung cách sinh hoạt trong phủ Chúa ra sao? Những quan sát, ghi nhận này nói lên cách nhìn, thái độ của Lê Hữu Trác đối với cuộc sống nơi phủ chúa như thế nào?

   Đọc lại đoạn trích, ta thử lần theo bước chân của người thầy thuốc lừng danh này đi vào phủ chúa. Khúc đường dẫn vào chôn lầu gác xa hoa đó vừa quanh co hun hút lại vừa đẩy trắc trở. Thật đúng như lời ghi chép của nhà văn: “Chúng tôi đi cửa sau vào phủ. Người truyền mệnh dẫn tôi qua mấy lần cửa nữa... Những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp”... “Đi được vài trăm bước, qua mấy lần cửa mới đến cái điếm Hậu mã quân túc trực...” Rồi lại “đi qua độ năm, sáu lần trướng gấm như vậy, đến một cái phòng rộng...”. Điều này trong một bài thơ khác, tác giả cảm nhận phủ chúa như một thế giới có “nghìn cửa"  cách ngăn, cửa nào cũng được vệ sĩ canh giữ, cửa nào cũng bị vệ sĩ chặn hỏi thật cẩn mật. Đúng như nhà văn cảm nhận nghìn cửa thâm nghiêm đều có lính vác đòng.

   Vậy mới thấy vạn nỗi oan khổ của muôn dân dễ gì vọng thấu được vào sâu trăm lần trướng gấm của kẻ ngồi cao chín bệ nơi phủ chúa cao sang.

   Không chỉ thâm nghiêm như vừa nói, phủ chúa còn là nơi sang giàu tột bực, xứ sở của phù hoa đâu đâu cũng là cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đung đưa thoang thoảng mùi hương”. Phòng chúa đặt sập vàng, cấm nến to trên giá đồng, bày ghế rồng sơn son thếp vàng nệm gấm. Những đồ đạc nhân gian chưa từng thấy. Chì là cái điêm để Hậu mà quân túc trực thôi mồ cũng có đủ cầ "cây lạ lùng", "nhừng hòn đá kì lạ","cột và bao lơn lượn vồng, kiểu cách thật là xỉnh đẹp". Lê Hữu Trác trên đường vào phủ chúa đồ bước chân qua hết Quyên bồng đên Gac tía tất cả đều “thật là cao và rộng". Khung cảnh tráng lệ, nguy nga đổ đả tạo cho ông một cảm giác thú vị, chảng khác nào “Ngưphủ lạc vào Đào Nguyên" thuở trước.

   Tuy nhiên, nhà văn vẫn đứng về phía người dân thường chứ không phải về phía vua chúa. Trong mắt ông, cảnh đẹp Trịnh phủ hoàn toàn tương phản trái ngược với con người. Cảnh vật càng lộng lẫy xinh tươi thì con người càng nhợt nhạt, héo hon thiếu hẳn sinh khí, nên toàn cảnh nhìn chung là nặng nề và âm u. ở đây con người tuy nhiều “qua lại như mắc cửi” nhưng đều nhòa nhạt như những chiếc bóng, những bức tượng thầm lặng, những cồ máy cứng nhắc. Không sao có được những con người có thần thái sông động, linh hoạt dù chỉ là một đôi mắt tinh anh hay một dáng vẻ tràn đầy sinh lực. Có chãng là cái mặt phấn của những cung nhân héo hắt hay cái da mặt đã khô kiệt của đứa trẻ... rốn lồi to, gân thời xanh, chân tay gầy gò... nguyên khí đà hao mòn, thương tổn quá mức... Thật đúng như lời chẩn bệnh của tác giả cũng là một thần y thời đó: Theo ỷ tôi, đó là Vị thể tử ở trong chốn màn che trưởng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”. Bệnh hoạn này của đứa con trai của Trịnh Sâm, cái người sẽ làm chúa nay mai cũng chính là hậu quả, là con đẻ của lạc thú xa hoa. Do lối sống giam hãm mình trong chốn cấm cung đầy xa hoa lạc thú và bệnh hoạn, không có sự trong lành cho sự' sống lành mạnh của người thường, nên cha con Trinh Sâm lại càng suy kiệt.

Câu 2:. Phân tích những chi tiết trong đoạn trích mà anh (chị) cho là "đắt", có tác dụng làm nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm?

    Đoạn trích có nhiều chi tiết nghệ thuật rất "đắt", thể hiện nổi bật nội dung hiện thực của tác phẩm. Sự tinh tế và sắc sảo của tác giả đọng lại trong đoạn trích là ở những chi tiết tuy nhỏ nhưng rất gây ấn tượng. Ví như chi tiết đối lập: thế tử - mội đứa bé - ngồi chễm chệ trên sập vàng cho thầy thuốc - một cụ già - quỳ lạy. Để rồi "ngài" cười và ban một lời khen "rất trẻ con": "Ông này lạy khéo !". Hoặc ở một chi tiết khác khi tác giả đi vào nơi ở của thế tử để xem mạch: "Đột nhiên thấy ông ta (quan Chánh đường) mở một chỗ trong màn gấm rồi bước vào. Ở trong tối om, không thấy có cửa ngõ gì cả. Đi qua độ năm, sáu lần trướng gấm như vậy...".

   Truyện còn có nhiều chi tiết khác cũng sắc sảo như vậy: Chi tiết miêu tả nơi "Thánh thượng đang ngự" ("có mấy người cung nhân đang đứng xúm xít. Đèn sáp chiếu sáng làm nổi màu mặt phấn và màu áo đỏ. Xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt"), rồi chi tiết miêu tả những dụng cụ dùng để ăn uống, những món ăn khi quan Chánh đường mời thầy thuốc dùng bữa sáng.

 => Lời văn của tác giả rất tự nhiên, không hề có chút cường điệu nào. Cũng chính vì thế mà việc hưởng lạc xa hoa của nhà chúa tự nó phơi bày ra trước mắt người đọc.

Câu 3: Cách chẩn đoán và chữ bệnh của Lê Hữu Trác cùng những diễn biến tâm tư của ông khi kê đơn cho ta hiểu gì về người thầy thuốc này?

  

   Dõi theo từng bước đi của người thầy thuốc, người đọc có thể nhận thấy thái độ, tâm trạng và những suy nghĩ khá sâu sắc của nhà văn:

   - Đứng trước cảnh xa hoa lộng lẫy, tấp nập người hầu kẻ hạ nơi phủ chúa, tác giả nhận xét: "Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa khác hẳn người thường". Trước cảnh ấy, tác giả đã vịnh một bài thơ tả hết cái sang trọng, vương giả nơi phủ chúa. Trong bài thơ ấy, tác giả đã phải thốt lên: "Cả trời Nam sang nhất là đây!".

   + Khi được mời ăn cơm sáng, tác giả đã khéo léo bày tỏ nhận xét: "mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ, tôi bấy giờ mới biết cái phong vị của nhà đại gia".

   + Nói về bệnh trạng của thế tử, tác giả nhận xét: "Vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi".

   Tác giả tỏ ra dửng dưng trước những quyến rũ vật chất , đồng thời có những biểu hiện chứng tỏ thái độ không đồng tình với cuộc sống tuy quá no đủ và tiện nghi nhưng lại thiếu khí trời và không khí tự do.

   - Tâm trạng và cảm nghĩ của Lê Hữu Trác khi chữa bệnh cho thế tử còn diễn biến phức tạp hơn. Thăm bệnh xong, người thầy thuốc đã hiểu được rõ nguyên nhân căn bệnh của thái tử. Ông đưa ra những luận giải rất hợp lí, có cách chữa trị riêng. Nhưng trong lúc ấy, ông lại lo nếu chữa bệnh hiệu quả ngay sẽ được chúa tin dùng, lúc đó lại bị trói buộc bởi vòng danh lợi. Thoáng nghĩ đến việc kê một đom thuốc vô thướng, vô phạt nhưng rồi ông lại quên ý nghĩ đó ngay. Việc làm ấy trái với y đức, trái với lương tâm ông và thậm chí phụ lòng trung của tổ tiên. Hai suy nghĩ đó giằng co, xung đột với nhau. Cuối cùng ông đã chọn theo lương tâm, phẩm chất của người thầy thuốc. Ông thẳng thắn đưa ra bài thuốc của mình - một bài thuốc trái với ý của nhiều người khiến quan Chánh đường thậm chí có ý đắn đo.

   Từ những chi tiết về việc chữa bệnh của thầy thuốc Lê Hữu Trác, có thể thấy:

  + Tác giả là một thầy thuốc giàu kinh nghiệm, có kiến thức sâu và rộng.

  + Bên cạnh tài năng, ông còn là một người thầy giàu y đức.    

  + Trên cả những điều đó là một thái độ coi thường danh lợi, yêu thích nếp sống tự do, thanh đạm ở quê nhà. Quan điểm này tất nhiên cũng gián tiếp cho thấy, tác giả không đồng tình với lối sống xa hoa của những người nắm giữ trọng trách quốc gia

Câu 4: Theo anh (chị), bút pháp kí sự của tác giả có gì đặc sắc? Phân tích những nét đặc sắc đó.

   Từ những điều đã phân tích trên đây, có thể thấy đặc sắc trong nghệ thuật viết kí sự của nhà văn được bộc lộ ở những điểm sau:

- Sự quan sát tỉ mỉ, tinh tế và sắc sảo; bút pháp tả cảnh sinh động.

- Nội dung ghi chép trung thực.

- Kể diễn biến sự việc khéo léo, lôi cuốn, hấp dẫn, đặc biệt là những chi tiết nhỏ có tính chất tạo nên cái thần của cảnh và việc.

- Giọng điệu châm biếm, phê phán một cách nhẹ nhàng, kín đáo.

- Kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm tạo sức hút, tăng giá trị hiện thực, gây ấn tượng sâu sắc về cảnh và người nơi phủ chúa.