Phân tích đoạn trích Ngang trái trong vở kịch Âm mưu và tình yêu của Sile

Phân tích đoạn trích Ngang trái trong vở kịch Âm mưu và tình yêu của Sile

1. Friđrich Sile (1759 - 1805) vừa là nhà thơ vừa là tác giả kịch xuất sắc của nền văn học Đức thế kỉ XVIII. Sile được ghi nhận như một tác giả lớn của nền văn học thế giới với các tác phẩm kịch nổi tiếng: Những tên cướp, Âm mưu và tình yêu...

Kịch của Sile là những tác phẩm mẫu mực của thể loại kịch.

Một trong những đặc điểm nổi bật về nghệ thuật xây dựng nhân vật kịch của Sile là nhân vật thường trở thành người phát ngôn trực tiếp cho tư tưởng tác giả, những tư tưởng tiên tiến của thời đại. Lòng nhiệt tình lên án chế độ phong kiến và sự thẳng thắn trong việc phát biểu quan điểm chính trị của mình đã khiến Sile thường để cho các nhân vật chính diện nào cũng thể hiện y chí ngoan cường chống bạo quyền, lòng khao khát hướng tới tự do. Điều ấy làm cho các nhân vật, bất kể xuất thân từ tầng lớp nào, giới tính và trình độ văn hóa như thế nào cùng đều có những phát biểu và hành dộng giống nhau. Đó là loại nhân vật mang đặc điểm “chung", đặc điểm thời đại rõ rệt: tính khái quát cao, con cái “riêng”, cái cá thể hóa, mặt cá tinh mờ nhạt. Khi các nhà nghiên cứu, phê bình nhận xét “xây dựng nhân vật theo kiểu Sile” hay “Sile hóa nhân vật, chính là để nó đặc điểm này.

Mặc dù vậy, các vở kịch của Sile vẫn hấp dẫn, lôi cuốn sự chú ý của công chúng trên thế giới hàng trăm năm qua. Bởi khát vọng tự do, ý chí quật cường được hun đúc trong tư tưởng và tâm hồn nhà văn cũng như tài năng nghệ thuật xuất sắc vẫn là những dấu ấn mạnh mẽ, nỏng bỏng và sục sôi nhất trong toàn bộ cuộc đời nghệ thuật của Sile.

2. Âm mưu và tình yêu là tác phẩm tố cáo chế dộ phong kiến mãnh liệt nhất của Sile. Xung đột của vở kịch được xây dựng trên cơ sở mâu thuẫn giữa tình yêu trong trắng, thắm thiết của một đôi trai tài, gái sắc và những âm mưu xấu xa, đen tối của triều đình phong kiến cùng bọn quan lại chóp bu.

Fecđinăng - con trai tể tướng Fôn Vante yêu Luizơ - con gái nhạc công Mile, một thường dân. Đó là mối tình trong trắng, dũng cảm, bất chấp sự cách biệt về địa vị xã hội. Tình yêu ấy vấp phải bao âm mưu đen tối: âm mưu của tể tướng muốn con trai lấy phu nhân Minfo, nhân tình đã thất sủng của công tước - người đang trị vì đất nước, để có điều kiện ngày càng leo cao trên bước đường công danh, âm mưu của Đổng lí Vuôm bày cho tể tướng, gây mối nghi ngờ cho Fecđinăng là Luizơ có tình ý với một kẻ khác. Fecđinăng đau khổ uống thuốc độc và bắt Luizơ phải uống. Âm mưu đã làm cho tình yêu tan vỡ.

•  Vào phủ chúa Trịnh - Lê Hữu Trác
•  Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân

Cảnh “Ngang trái” diễn ra tiếp sau khi tể tướng tới nhà nhạc công Mile, sỉ nhục Luizơ, gọi nàng là con đĩ, hòng làm cho Luizơ vì tự trọng mà từ bỏ tình yêu với Fecđinăng. Trước sự sỉ nhục ghê tởm đó, Luizơ ngất đi và nhạc công Mile tát cho tể tướng một cái sau khi nói những lời: “Thưa ngài, đứa con là máu thịt của kẻ làm cha... Lăng nhục con tức là tát vào mặt cha và một cái tát phải được trả bằng một cái tát”. Tể tướng sai các nhân viên pháp đình lôi Luizơ bêu trên giá nhục hình. Fecđinăng kiên quyết bảo vệ người yêu nhưng tể tướng cũng cương quyết không nhượng bộ. Không còn cách nào khác, Fecđinăng thét lên rằng sẽ phanh phui hết những hành động tàn ác, đê tiện của tể tướng. Tể tướng chịu thua, hạ lệnh thả Luizơ.

Tên của cảnh “Ngang trái" do người soạn sách giáo khoa đặt. Đó là sự ngang trái bởi xung đột cha con, mà một bên đại diện cho những âm mưu xấu xa, đen tối, một bên là đại diện cho tinh thần khẳng khái bảo vệ tình yêu, chống bạo ngược, cường quyền. Tình cha con đã bị mối xung đột gay gắt trên phá vỡ đến mức không thể nào hàn gắn nổi. Đây là một cảnh ngắn, nhưng đã thể hiện đầy đủ năm bước phát triển của một vở kịch và đặc điểm độc đáo của nghệ thuật kịch Sile.

3. Ngang trái - một vở kịch ngắn
“Ngang trái” là một cảnh đầy kịch tính, vô cung căng thẳng, có đầy đủ các bước phát triển của vở kịch. Phần giới thiệu: Luizơ đang ngất xỉu, tể tướng hạ lệnh bắt nàng. Đây là nguyên nhân dẫn đến xung đột cụ thể cha và con, giữa tể tướng và Fecđinăng, giữa âm mưu đen tối, xấu xa và tình yêu trong sáng, chân thành, thắm thiết trong đoạn trích. Bước phát triển: nhân viên pháp đình xông vào bắt Luizơ nhiều lần, đều bị Fecđinăng chống cự. Fecđinăng van xin nhưng tể tướng không động lòng mà càng giận dữ, kiên quyết. Cao trào: Fecđinăng đòi giết Luizơ, nhưng tể tướng không sợ mà vẫn thách thức: “Đâm đi, nếu mũi kiếm của mày còn đủ nhọn”. Đột biến: Fecđinăng tuyên bố phơi bày bí mật của tể tướng. Mở nút: Tể tướng thôi không hạ lệnh bắt Luizơ: “Buông con bé ấy ra”. Năm bước phát triển của một vở kịch dường như được tập trung trong một đoạn trích ngắn ngủi! Nghệ thuật tạo dựng kịch tính (một trong những đặc điểm thể hiện tài năng xuất sắc của Sile), được phát huy cao độ qua các bước xây dựng tình huống. Đầu tiên là cách bố trí thế và lực của hai bên. Tình huống căng thẳng thể hiện trong số lượng nhân vật cùng một lúc xuất hiện rất đông, dàn thành hai lực lượng đối địch không cân xứng. Nếu bên Âm mưu là cha, là quận công, là các nhân viên pháp đình, là số đông, nhiều tay kiếm, thì bên tình yêu là con, là dân thường và một tay kiếm của Fecđinăng. Sự chênh lệch về thế lực hai phe càng làm tăng sự đối lập gay gắt.

Sự căng thẳng của xung đột còn được tạo nên bởi những pha (kết hợp các hành động) khác nhau, tăng dần mức độ quyết chiến. Lúc đầu, Fecđinăng (chắc vì còn do dự trong việc đối đầu với cha) đã chỉ dùng đốc kiếm ngăn cản, tiếp đến, vì mức độ dữ dội của xung đột tăng, chàng quay mũi kiếm đâm bị thương mấy nhân viên pháp đình. Không thể ngăn cản được mức độc tàn bạo và quyết liệt của tể tướng chìa mũi kiếm vào Luizơ, hòng mong cái chết của nàng khiến tể tướng run sợ. Đây chính là đỉnh điểm của xung đột.

Ngôn ngữ nhân vật cũng được đẩy tăng dần mức độ căng thẳng, dâng đến đỉnh cao với những lời lặp đi lặp lại, với mức độ gay gắt, quyết chiến càng tăng dần. Đầu tiên, tể tướng không nói trực tiếp với Fecđinăng mà chỉ ra lệnh ngày càng sôi sục, giận dữ đối với bọn nhân viên pháp đình: “Chúng bây giúp tao một tay. Bắt lấy nó... tao phải nhắc lại lệnh của tao hay sao?... Quân tôi đòi hèn mạt”. Còn Fecđinăng, đối với bọn quan quân rất kiên quyết: “Chớ có đứa nào tìm cách động vào nàng... Thề độc có tử thần cùng tất cả mọi loài ma quỷ, lùi lại!”, nhưng đối với cha lúc đầu còn nhún nhường, van xin... “Xin cha hãy nghĩ đến bạn thân cha, cha ơi, đừng dồn ép con thêm nữa”. Trọng lượng lời van xin tăng dần: “Đừng dồn ép con đến chỗ cùng đường cha ơi!”. Đến lúc tể tướng đối thoại trực tiếp với Fecđinăng: “Tao muốn xem liệu chính tao có phải nếm lưỡi kiếm này không?” thì Fecđinăng cay đắng thốt lên: “Thượng đế đã lầm, đã lẫn, chọn tên đao phủ đê hèn lên làm tể tướng mạt hạng”. Lời nói đối chọi nhau gay gắt: "Lôi nói đi/ Cha vẫn cương quyết ư? Lôi nó đi/ cha vẫn cương quyết ư? Lôi nó đi/ Thà tôi đâm lưỡi kiếm này qua xác vợ tôi còn hơn". Thái độ của hai nhân vật chính cũng tăng dần mức độ gay gắt. Tể tướng từ đe dọa tới sôi sục giận dữ, cường độ, khiêu khích rồi như bị sét đánh, còn Fecđinăng từ giận dữ đến van xin, cương quyết rồi ghê gớm. Các pha hành động, ngôn ngữ và thái độ nhân vật được dẫn dắt khéo léo, hợp lôgic, dồn dập, làm xung đột kịch càng ngày càng gay gắt, thúc đẩy hành động và sự kiện, làm cho nhân vật bắt buộc lộ rõ nét tính cách. Tất cả diễn tả tài năng nghệ thuật của Sile trong việc xây dựng nghệ thuật kịch.

4. Xung đột cha - con, xung đột âm mưu và tình yêu.
Xung đột trong “Ngang trái” là xung đột cha - con, bắt nguồn từ một mâu thuẫn sâu xa, lớn lao, toàn diện hơn được khái quát bằng hai từ âm mưu và tình yêu. Xung đột giữa người cha - viên tể tướng, điển hình của tầng lớp quý tộc phong kiến già cỗi, xấu xa và tàn bạo, luôn có ý thức cao về, địa vị và quyền lực và người con - Fecđinăng, điển hình cho tầng lớp thanh niên quý tộc và tư sản tiến bộ, giàu lí tưởng, nhiệt tình, trung thực, là xung đột giữa cái ác và cái thiện, và cao hơn là xung đột giữa ý thức hệ phong kiến lỗi thời, trì trệ với ý thức hệ của các lực lượng tiên tiến trong thế kỉ ánh sáng.

Qua xung đột và hành động kịch, tính cách hai nhân vật chính được thể hiện tập trung. Là một viên quan giữ chức vụ cao nhất trong triều đình, nhưng cuộc đời của tể tướng Fôn Vante đầy rẫy những âm mưu và hành động đen tối. Dưới ngòi bút sắc sảo của Sile, bộ mặt tể tướng hiện lên như một kẻ chuyên quyền, bạo ngược, nham hiểm, không từ thủ đoạn xấu xa, độc ác nào để thực hiện mục đích của mình. Tham vọng quyền lực khiến Fôn Vante không từ âm mưu và tội ác nào. Ông ta đã từng bí mật sát hại người tiền nhiệm để leo lên địa vị tể tướng. Bây giờ, nhằm cung cố địa vị của mình, lấy quyền làm cha, tể tướng tính kế ép Fecđinăng phải lấy phu nhân Minfo, bất chấp tuổi tác và việc không có tình yêu giữa hai người. Và bằng mọi giá, không từ cả mưu ma chước quỷ, tể tướng quyết tâm chia rẽ tình yêu giữa con trai mình - Fecđinăng và cô gái bình dân nghèo, Luizơ. Tới nhà nhạc công Mile, dùng vũ lực và quyền uy, để sỉ nhục Luizơ và ra lệnh bắt nàng, tại đây, tể tướng hiện nguyên hình là một kẻ bạo ngược, cục cằn thô lỗ khi quát mắng Fecđinăng: “Thằng kia, tránh xa con đĩ ấy ra!”, gọi Luizơ là con đĩ và đe dọa bằng lời lẽ ghê rợn: “Ném đá cho nó tỉnh” khinh bỉ, chửi rủa bố Luizơ: “Lão khốn kiếp! Giá treo cổ vẫn còn chỗ cho lão”. Tể tướng sẵn sàng dùng nhục hình đối với dân thường dù họ không có tội. Fecđinăng đã van xin tể tướng với tư cách một người con cầu khẩn một người cha, nhưng tưởng với tư cách một người con cầu khẩn một người cha, nhưng tể tướng không hề có chút rung động, thương tâm, tôn trọng con mình. Để bảo vệ tình yêu của mình và để giữ trọn đạo làm con, Fecđinăng đã nhiều lần nhún nhường nhưng tể tướng chỉ càng lấn tới. Tham vọng quyền lực, thói chuyên quyền độc đoán, ý thức phân biệt đẳng cấp đã giết chết tình cảm cha con trong trái tim tể tướng, khiến ông ta không hề mủi lòng trước sự van xin và không hề chùn tay trước sự quyết liệt của con trai. Nhưng tể tướng lại có một chỗ yếu: rất sợ lộ bộ mặt thâm hiểm của mình. Chính vì thế, ông ta đột ngột như bị sét đánh khi nghe Fecđinăng thề sẽ phanh phui bí mật xấu xa của mình và chịu thua phen này: thả Luizơ.

Fecđinăng là một chàng trai mạnh mẽ, nhiệt tình, cao thượng, có một tình yêu trong trắng, chân thật. Vượt qua hàng rào đẳng cấp và những thành kiến phong kiến hủ lậu, chàng yêu tha thiết Luizơ, cô gái trong trắng như thiên thần. Có nghị lực, trung thực, tâm hồn nhạy cảm, trái tim nồng cháy, Fecđinăng không chấp nhận cuộc hôn nhân do tể tướng sắp đặt với những mục đích thấp hèn. Tình yêu giữa Luizơ và Fecđinăng là một tình yêu trong trắng, tự do, không vụ lợi, một tình yêu tự nhiên, chân thành của hai trái tim trẻ tuổi. Vì vậy Fecđinăng cương quyết bảo vệ tình yêu của mình, bảo vệ người yêu trong bất kì hoàn cảnh nào. Mở đầu trích đoạn “Ngang trái” là cảnh Fecđinăng chạy tới đỡ Luizơ đang bị ngất. Xuyên suốt cảnh là thái độ phản ứng mạnh mẽ, quyết liệt của Fecđinăng trước lệnh bắt Luizơ của tể tướng và hành động của các nhân viên pháp đình đối với nàng. Chàng đã giận dữ, đứng ngăn giữa Luizơ và bọn chúng, đe dọa và đâm bị thương mấy đứa khi chúng hung dữ xông tới. Tuy nhiên ở địa vị làm con Fecđinăng có những nhún nhường nhất định. Vì bảo vệ người yêu mà phải chống lại cha, sự khó xử của chàng được bộc lộ rất rõ. Đối với cha, Fecđinăng vẫn nhẹ nhàng, bình tĩnh cầu xin, hi vọng được sự cảm thông. Đến khi Fôn Vante cuồng nộ tự giằng lấy Luizơ, Fecđinăng vẫn không dám xông vào, chỉ cay đắng dùng lời lẽ nhận xét tể tướng. Đã ba lần chàng nhắc câu hỏi, câu hỏi chứa đựng sự nhún mình, cầu xin. Chỉ đến khi giành lại được Luizơ từ tay các nhân viên pháp đình, Fecđinăng chĩa mũi kiếm vào nàng và tuyên bố: “Thà tôi đâm lưỡi kiếm này qua xác vợ tôi còn hơn nhìn nàng bị cha sỉ nhục”. Gọi Luizơ là vợ, chàng đã nhận trách nhiệm cao cả là phải bảo vệ nàng trước lũ côn đồ. Song tể tướng không hề xúc động mà còn thách thức chàng. Đến lúc ấy, tuyệt vọng “chàng đành ngước mắt lên trời với thái độ ghê gớm và xin chúa chứng giám: “Tôi đã dùng hết mọi phương tiện của con người, bây giờ chỉ còn cách dùng đến thủ đoạn của loài ma quỷ”. Gọi cách thức mình sẽ làm trong sự tuyệt vọng là thủ đoạn của loài ma quỷ (tố cáo cha mình), Fecđinăng bộc lộ một tâm hồn trong trắng, trung thực biết bao. Tình yêu mãnh liệt, tính cương trực và sự khôn khéo của Fecđinăng đã giúp chàng giải thoát được Luizơ.

Tính cách và phẩm chất của Fecđinăng tạo sức lôi cuốn mãnh liệt, gây nên những xúc cảm cao cả đối với người xem kịch.

Khi vở Âm mưu và tình yêu mới ra đời ở Đức, đã được sự chào đón nồng nhiệt của lớp trẻ, bởi lẽ, hình tượng Pecđinăng đã hiện lên “cao hơn một anh hùng thời đại”, là người phát ngôn cho cuộc nổi loạn của những người con chống lại các ông bố trong trào lưu “Bão táp và xung kích”, cho thế hệ thanh niên đang tuyên chiến với thói hư tật xấu và đạo đức giả của một chế độ cũ đang hấp hối.

5. Nhân vật của Sile - người phát ngôn cho tinh thần thời đại.
Tư tưởng của Sile chi phối mạnh mẽ cách xây dựng nhân vật. Do nhiệt tình trình bày những tư tưởng tiến bộ của thời đại nên các nhân vật của Sile thường là “người phát ngôn cho tinh thần thời đại”. (Mac). Nhân vật mang tính chung khái quát mà có phần thiếu chiều sâu cá tính như Ăngghen nhận xét: Nhìn vật của Sile chạy theo lí tưởng mà quên mất thực tế. Các nhân vật của Sile về ngôn ngữ, hành động thường được đẩy lên cao độ có lúc phi cá biệt hóa. Lời lẽ của Fecđinăng có chỗ không phải là lời con nói với cha mà là lời lẽ của những con người trung thực, quả cảm, phê phán cường quyền: “Thượng đế đã lầm, chọn tên đao phủ đề hèn lên làm tể tướng mạt hạng. Trong vở kịch còn có một câu khác của Pecđinăng: “Trong trái tim con có một nơi mà tiếng cha không bao giờ vọng đến, con xin cha đừng bước tới chỗ đó!”. Thẳng thắn và bạo liệt, nhưng không phải là lời lẽ của một kẻ làm con! Fecđinăng thường nhân danh tình yêu để đối chọi với âm mưu. Đó là khát vọng tự do, ý chí quật cường của tác giả và thời đại.

Âm mưu và tình yêu là môt tác phẩm mẫu mực về nghệ thuật bi kịch Đức, trong đó “Ngang trái” là một cảnh độc đáo thể hiện tập trung nội dung tư tưởng và đặc thù nghệ thuật của vở kịch. Hành động kịch trong trích đoạn “Ngang trái” được xây dựng chặt chẽ, hợp lôgic, xung đột kịch gay gắt, ngôn ngữ ngắn gọn, sắc sảo, giàu kịch tính. “Tác phẩm thực sự lôi cuốn mạnh mẽ người đọc vì cái sôi sục của thời kì cách mạng lúc đó đang lan tràn)