Chơi chữ - Ngữ văn 7

Đọc bài ca dao sau và trả lời câu hỏi:

Bà già đi chợ Cầu Đông,

Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?

Thầy bói xem quẻ nói rằng:

Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.

a) Hãy nhận xét về nghĩa của các từ lợi trong bài ca dao này.

• “Bà già” dùng từ lợi với nghĩa “lợi lộc, thuận lợi”.
• Còn từ lợi trong câu nói của thầy bói: Chỉ phần thịt bao quanh chân răng. (răng lợi)

b) Từ lợi trong câu cuối của bài ca dao đã được sử dụng dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ?

• Sử dụng từ lợi trong câu cuối của bài ca dao dựa vào hiện tượng đồng âm khác nghĩa của từ ngữ.

c) Việc sử dụng từ lợi như trên có tác dụng như thế nào?

• Sử dụng từ "lợi" như vậy tạo sự bất ngờ, thú vị, dí dỏm, hài hước.

Ngoài kiểu chơi chữ dựa vào hiện tượng đồng âm như trong bài ca dao trên, chúng ta còn có thể gặp những kiểu chơi chữ khác. Hãy đọc những câu sau đây và cho biết những kiểu chơi chữ khác ấy là gì?

a)                        

 Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp

Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.

(Tú Mỡ)

• Lối chơi chữ của hai câu thơ trên là sử dụng lối nói gần âm: ranh tướng gần với danh tướng.

→ Nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau. Danh tướng và vị tướng giỏi được lưu danh; còn ranh tướng là kẻ ranh ma – ý mỉa mai – chế giễu.

b)                         

Mênh mông muôn mẫu một màu mưa

Mỏi mắt miên man rong cối đá, mãi mịt mờ.

(Tú Mỡ)

• Lối chơi chữ của câu thơ trên là dùng cách điệp âm, hai câu thơ điệp âm "m" tới 14 lần

→ Diễn tả sự mịt mờ của không gian đầy mưa.

c)                         

Con cá đối bỏ tCon mèo cái nằm trên mái kèo,

Trách cha mẹ nghèo, anh nỡ phụ duyên em.

(Ca dao)

• Lối chơi chữ của câu ca dao trên là dùng lối nói lái:
  • Cá đối nói lái thành cối đá
  • Mèo cái nói lái thành mái kèo

→ Nhằm diễn tả sự trái khoáy, sự hẩm hiu của duyên phận.

d)                               

Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,

Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.

Mời cô mời bác ăn cùng,

Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà.

(Phạm Hổ)

• Lối chơi chữ của đọa thơ trên là dùng từ ngữ đồng âm:
  • Sầu riêng – danh từ - chỉ một loại trái cây ở Nam Bộ
  • Sầu riêng – tính từ - chỉ sự phiền muộn riêng từ của con người. 

• Chơi chữ là sử dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hóm hỉnh, hài hước,...làm câu văn thêm thú vị và hấp dẫn.
• Các kiểu chơi chữ
  • Dùng từ ngữ đồng âm.
  • Dùng lối nói trại âm (gần âm).
  • Dùng cách điệp âm.
  • Dùng lối nói lái.
  • Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa.
• Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống hằng ngày, trong văn thơ, đặc biệt là trong thơ văn trào phúng, trong câu đối, câu đố,...

Để hiểu được thế nào là chơi chữ, các cách chơi chữ thường dùng, các em có thể tham khảo bài soạn Chơi chữ.