Sau những giờ học tập căng thẳng, được thư giãn cùng một quyển sách, để được lắng đọng với những vần thơ êm dịu, những câu chuyện cổ tích ngọt ngào hay những điều bí ẩn của thế giới thì thật là thú vị biết bao.

Và hôm nay, em xin được giới thiệu đến quý thầy cô giáo và các bạn học sinh quyển sách với tựa đề “Chuyện em Hòa”. Quyển sách là toàn bộ bài thơ cùng tên được viết theo thể lục bát, dài 112 câu và nhân vật chính đi vào thơ Tố Hữu đó là :“Tên em là Nguyễn Văn Hòa / Mẹ em thường gọi em là cu Theo” được cả nước biết đến từ những năm kháng chiến chống Mỹ cho đến bây giờ.

Là con út trong gia đình có 3 anh chị em, cha đi tập kết ra Bắc học tập từ khi lọt lòng. Người cha chỉ kịp đặt cho ông cái tên là Theo, ngày ngày mọi người gọi là “cu Theo” cho dễ nhớ.

Do ở trong ấp chiến lược, ban ngày thì đối mặt với lính Mỹ - Ngụy, ban đêm lại được tiếp xúc với các chú Việt cộng nằm vùng nên lên tuổi 12, cu Theo đã là đội trưởng Đội Thiếu niên của xã. Hằng đêm, cu Theo lại tập hợp bạn bè đồng trang lứa trong xã đến nhà người dân vận động đừng theo giặc, nếu thấy giặc hãy báo lại cho cách mạng.

Rồi cu Theo được vào đội du kích của xã, làm nhiệm vụ dẫn đường cho các anh chị thanh niên xung phong mỗi bận qua quê mình. Gan lì, dũng cảm nên cu Theo chẳng mấy chốc được các anh chị hoạt động cách mạng ở vùng Hương Thủy tin tưởng giao cho nhiệm vụ quan trọng.

Tuổi mười bốn những ước ao /Buổi đầu cầm súng biết bao là mừng… / Mẹ ơi, súng đẹp quá chừng ! / Con đi đánh giặc mẹ đùng lo chi. / Mẹ cười : Thiệt giống cha mi / Chẳng ăn chi cả, cứ đi đánh hoài !

Kể từ đó, cu Theo của Làng Yên đã lập nhiều chiến công, được phong tặng danh hiệu “Dũng sĩ diệt Mỹ” “D. sĩ quyết thắng” và các anh chị lớn tuổi đặt cho tên mới là Nguyễn Văn Hòa để tránh bị lộ.

Có lần, trong lúc dẫn đường đi tải gạo qua xã, ông và đoàn thanh niên xung phong bị địch phục kích. Dù bị địch bắn 2 viên đạn vào cánh tay trái và ngực phải nhưng cu Theo vẫn bắn trả đến cùng. Sau khi thoát vòng vây, được các y - bác sĩ cứu chữa, gắp đạn ra khỏi người, cu Theo may mắn thoát chết.

“Nào xem ai thắng được ai ? / Mỹ mười xe thép, em hai chân đồng.” ... / “Tay em một khẩu súng trường / Mà như có cả quê hương đánh cùng.”

Đến năm 1968, “cu Theo” cùng ba thiếu niên khác vinh dự được chọn vượt Trường Sơn ra Bắc thăm Bác Hồ. Đó là vinh dự, là niềm háo hức, niềm ao ước mà bất cứ ai như cu Theo cũng rất mong chờ.

Quyển sách nhỏ gọn, mỗi trang sách trên từng đoạn thơ đều có hình ảnh minh họa cuộc sống bình yên hay những trận đánh đầy ác liệt của cu Theo, “cũng có lúc trùng trùng tiến quân”, “đẹp như Huế dậy đầu xuân đỏ cờ”. Và bức tranh ở trang cuối cùng cũng là hình ảnh xúc động nhất là cu Theo được gặp Bác Hồ, thật ân cần, gần gũi nhưng thật vinh dự

“Vui chăng hỡi mẹ làng Yên ! / Thằng cu Theo được về bên Bác Hồ…”

         Và cũng xin được nói thêm rằng, nhờ bài thơ Chuyện em Hòa của nhà thơ Tố Hữu mà cu Theo tìm được người cha chưa hề biết mặt. Trong lần ra thăm Bác, khi được hỏi về nguyện vọng của mình, cu Theo nói với Bác là muốn gặp lại người cha vì đã 14 năm xa cách. Bác đã nói với nhà thơ Tố Hữu hãy giúp đỡ cu Theo. Vậy nên ông đã viết bài thơ đăng trên báo Nhân dân với đầu đề “Chuyện em Hòa”. Bài thơ mở đầu bằng những câu: 

“Tên em là Nguyễn Văn Hòa / Mẹ em thường gọi em là cu Theo / Cha đi tập kết, nhà nghèo / Sớm khuya tay mẹ chống chèo nuôi con /  Chị thì hái củi trên non / Em thì mưa nắng bãi cồn chăn trâu. / Đêm nằm hỏi mẹ: Cha đâu? / Mẹ rằng: Mau lớn, năm sau cha về…".

Bài thơ “tìm bố” ấy quả vô cùng kỳ diệu và đặc biệt đã giúp hai cha con họ đã gặp nhau trong niềm xúc động dâng trào ngay giữa lòng Hà Nội. Và hiện nay về hưu, ông Nguyễn Văn Hòa, nguyên Phó Ban Tổ chức Tỉnh ủy Thừa Thiên - Huế, rời thành phố lên sống ẩn dật nơi mình đã chào đời là phường Thủy Dương, thị xã Hương Thủy để chăm nom ruộng nương.

Chiến tranh đã qua đi, mỗi nhân vật lịch sử là một kí ức đẹp trong lòng người dân Việt Nam. Người Việt Nam luôn trân trọng những cống hiến hi sinh của bao thế hệ cha anh vì độc lập tự do của Tổ quốc. Dưới mái trường hôm nay, chúng em càng cố gắng học tập và rèn luyện để trở thành những người viết tiếp trang sử của đất nước trong thời kì mới. Nhân ngày Hội sách Việt Nam, em xin kính giới thiệu đến quý thầy cô cùng các bạn quyển sách nhỏ này, mong rằng chúng ta bỏ lỡ cơ hội được hòa mình vào dòng lịch sử hào hùng của dân tộc.

xin CTLHN

Một chiều nắng tháng Sáu, theo đoàn làm phim “Tố Hữu – Người đi giữa thời gian”, chúng tôi về nhà ông Nguyễn Văn Hoà ở giữa một khu vườn rất rộng, mướt xanh tại địa chỉ 104 Phùng Quán, phường Thuỷ Dương, thị xã Hương Thuỷ, với rất nhiều cung bậc cảm xúc. Ông chính là nhân vật cu Theo trong bài thơ "Chuyện em Hòa" của Tố Hữu mà trong sách giáo khoa cấp I một thời và nhiều thế hệ thuộc nằm lòng.

Mặc dù sức khoẻ có phần giảm sút sau nhiều lần đột quỵ, nhưng tinh thần ông vẫn rất minh mẫn, khí chất của chàng dũng sĩ diệt Mỹ năm nào vẫn còn hiện rõ trên khuôn mặt. Gặp chúng tôi, bao ký ức, kỷ niệm của ông về nhà thơ Tố Hữu lại ùa về như vừa mới diễn ra hôm qua.

Ông Hoà bồi hồi nhớ lại: Cha ông tập kết ra Bắc khi ông mới 1 tuổi, để lại mấy mẹ con ở quê, bị địch dồn vô ấp chiến lược nên từ nhỏ đã quen mùi thuốc súng. Lớn lên, 12 tuổi, “cu Theo” đã làm đội trưởng Đội thiếu niên của xã, thường đi vận động người dân không theo địch và tham gia đội du kích... Liên tiếp trong hai năm 1966 và 1967, ông lập công lớn và được tặng danh hiệu "Dũng sĩ diệt Mỹ". Đến năm 1968, “cu Theo” cùng ba thiếu niên khác vinh dự được chọn vượt Trường Sơn ra Bắc thăm Bác Hồ.

Trong lần đầu tiên cùng Đội Thiếu niên Tiền phong vào Phủ Chủ tịch, Bác Hồ đã hỏi về nguyện vọng từng cháu. Bác tặng “cu Theo” ba cuốn sách với một vốc kẹo, rồi ân cần hỏi han: "Giờ cu Theo có nguyện vọng chi không? Có muốn ở lại Hà Nội học tập không?". Lúc ấy, nghe Bác hỏi, “cu Theo” rất xúc động, nhưng vẫn lễ phép trả lời là muốn gặp cha. Bác lại hỏi: "Cha cháu tên gì, công tác ở đâu?". Cậu trả lời: "Thưa Bác, cha của cháu tên Nguyễn Văn Cục, đi tập kết ra Bắc từ lúc cháu chỉ mới 1 tuổi nhưng nay vẫn chưa nhận tin tức gì ạ...". Sau buổi ăn cơm tối hôm đó, Bác Hồ gọi nhà thơ Tố Hữu, lúc ấy là Trưởng ban Tuyên huấn Trung ương đến và giao nhiệm vụ "tìm cha cho cu Theo". Nhà thơ Tố Hữu dẫn ông về nhà mình và lấy cảm hứng viết nên bài thơ "Chuyện em Hòa..." theo thể lục bát, dài 112 câu, gồm nhiều chi tiết rất cụ thể, về hoàn cảnh gia đình, thành tích chiến đấu và cả ước nguyện được gặp cha:         

"Tên em là Nguyễn Văn Hòa

Mẹ em thường gọi em là Cu Theo

Cha đi tập kết, nhà nghèo

Sớm khuya tay mẹ chống chèo nuôi con

Chị thì hái củi trên non

Em thì mưa nắng bãi cồn chăn trâu

Đêm nằm hỏi mẹ: Cha đâu?

Mẹ rằng: Mau lớn, năm sau cha về".

…

"Sớm hôm củ sắn, củ khoai

Khi đi trinh sát, khi gài mìn chông

Khi ra xung trận giữa đồng

Khi lăn dưới lửa thoát vòng giặc vây

Súng này càng đánh càng hay

Một tay em chấp mười tay quân thù"...

Và thật bất ngờ, sau 10 ngày bài thơ được đăng trên Báo Nhân Dân, Tố Hữu nhận được bức điện báo tin: Cha của cu Theo đang công tác tại một cơ quan của Huyện ủy Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Được sự giúp đỡ của Tỉnh ủy Quảng Bình, ông Cục ngay sau đó được ra Thủ đô Hà Nội gặp con trai: "Mười mấy năm xa cách, gặp lại nhau, hai cha con ôm nhau khóc nức nở. Sau đó tui liền đến cảm ơn Bác Hồ và nhà thơ Tố Hữu đã giúp đỡ cho hai cha con có ngày đoàn viên".

Theo ông Hoà, bài thơ “Tìm bố” ấy quả vô cùng kỳ diệu và đặc biệt đối với cuộc đời mình, ông bùi ngùi nhớ lại: “Tui cứ nghĩ qua một bài thơ thì chắc không tìm được bố đâu, nhưng điều kỳ diệu đã xảy ra, một điều mà ngay cả trong mơ tui cũng không dám nghĩ lại có thể tìm được bố mình qua bài thơ của nhà thơ Tố Hữu”. “Vì xa cha khi còn nhỏ nên khi ngồi đối diện, cha con chẳng nhận ra nhau. Rồi phải hơn 1 giờ hỏi qua đáp lại về gia đình, quê hương, cả hai mới ôm nhau khóc nức nở”.

Trò chuyện với chúng tôi, ông Hoà cầm trên tay tập thơ “Chuyện em Hoà” được nhà thơ Tố Hữu tặng. Đối với ông, đó là kỷ vật vô giá mà ông luôn nâng niu, gìn giữ một cách trân trọng nhất, như lời kể của bà Chất (vợ của ông Hoà): “Năm 1999, trận lụt lịch sử ở Huế, dù có thất lạc hay mất mát mọi thứ nhưng phải giữ cho được tập thơ này”.

Gần nửa thế kỷ trôi qua, tập thơ “Chuyện em Hoà” còn gần như khá nguyên vẹn, trên trang bìa vẫn còn bút tích của nhà thơ Tố Hữu: “Tặng cháu Hoà (cu Theo) thân yêu. Chú Tố Hữu. Nhà xuất bản Kim Đồng, Hà Nội, năm 1973”. Khi được ngỏ ý tặng lại quyển thơ này để phục vụ trưng bày, góp phần giáo dục truyền thống cho các thế hệ mai sau, không cần đắn đo suy nghĩ, ông Hoà liền vui vẻ trả lời “Tặng cho Bảo tàng luôn”.

Có thể nói, đây là việc làm hết sức ý nghĩa, nghĩa cử cao đẹp của ông Hoà để góp phần vào công tác thu thập, lưu giữ, tuyên truyền những kỷ vật về nhà thơ Tố Hữu.

Cầm trên tay tập thơ “Chuyện em Hoà”, chúng tôi - những cán bộ của Bảo tàng Lịch sử Thừa Thiên Huế hứa với ông sẽ luôn nâng niu, trân trọng, gìn giữ và phát huy giá trị của tập thơ trong việc giáo dục cho cán bộ và Nhân dân trên địa bàn tỉnh, du khách gần xa, nhất là thế hệ trẻ không chỉ hiểu rõ hơn về nhà thơ Tố Hữu - một con người giản dị, ấm áp, tình cảm và tài năng, mà còn ý thức được trách nhiệm của mình trong việc xây dựng và phát triển quê hương, phát huy di sản văn hóa dân tộc.