Nhà thơ Hữu Thỉnh sinh năm 1942 quê ở Tam Dương - Vĩnh Phúc, ông thuộc lớp nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, hiện nay ông là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam. Bài thơ Sang Thu được Hữu Thỉnh sáng tác gần cuối năm 1977 in lần đầu trong báo Văn nghệ. Bài thơ thể hiện những cảm nhận tinh tế của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên trong khoảnh khắc giao mùa từ cuối hạ sang đầu thu.

Ở đồng bằng Bắc Bộ, có bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, nhưng hai mùa rõ rệt nhất là mùa hạ và mùa đông. Còn sự giao mùa nó hiện ra một cách rất tinh tế. Nhưng với tình yêu thiên nhiên và sự cảm nhận cũng rất tinh tế, nhà thơ Hữu Thỉnh đã phát hiện thấy sự giao mùa từ cuối hạ sang đầu thu. Trước hết, tác giả đã cảm nhận thấy sự chuyển biến của cảnh vật ở một không gian rất gần:

"Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về"

Vào một buổi sớm thức dậy, mở tung cửa và bước ra sân nhà, tác giả phát hiện ra mùi hương thơm rất quen thuộc "bỗng nhận ra hương ổi". Ở làng quê Việt Nam đồng bằng Bắc Bộ hầu như nhà nào cũng trồng ổi. Không ít thì nhiều bởi vậy mùi hương ổi rất thân quen, không thể lẫn vào đâu được. Khi mùa hạ sắp qua, mùa thu chuẩn bị về thì đó cũng là mùa ổi chín. Mùi ổi thơm phức, ngòn ngọt rất quyến rũ. Theo làn gió thổi, hương ổi bay khắp nơi. Nhà thơ dùng động từ "phả" đặt ở đầu câu vừa có tác dụng gợi hương ổi đang lan tỏa trong không gian vừa có tác dụng tạo hình về sự chuyển động của gió. Nhưng là "gió se", nghĩa là gió đã mang hơi lành lạnh, tạo cảm giác khô khô, không phải gió mùa hè (gió mùa hè mang hơi ẩm). Và làn sương ở đầu ngõ đã có hình khối lờ mờ trôi ở ngõ. Nhà thơ rất sáng tạo khi sử dụng biện pháp nhân hóa để diễn tả sự chuyển động của sương: "sương chùng chình qua ngõ" làm cho sương như đang mang tâm trạng của con người lưu luyến, dùng dằng, nửa muốn đi, nửa muốn ở lại. Chỉ trong khoảnh khắc rất ngắn, nhà thơ đã phát hiện ra ba dấu hiệu mới lạ từ giác quan: ban đầu là hương ổi, gió se, rồi đến sương đầu ngõ, không phải là dấu hiệu của mùa hạ mà là dấu hiệu của mùa thu. Nhà thơ như reo lên khe khẽ trong lòng: "hình như thu đã về". Tuy nhiên chỉ mới có ba dấu hiệu thì chưa đủ, nhà thơ tiếp tục đưa tầm mắt của mình ra xa và cao hơn, và ông đã phát hiện thêm những dấu hiệu mới nữa:

"Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu"

Dòng sông giờ đây thật êm ả, hiền hòa, không còn ngoi lên dữ dội như mùa hạ nữa và cánh chim sao vội vã, phải chăng nó đã cảm nhận được cái lạnh đang về để bay đến phương Nam tìm nơi tránh rét. Lại một lần nữa nhà thơ Hữu Thỉnh sử dụng phép nhân hóa kết hợp với cặp câu thơ đối xứng tương phản: "sông" đối với "chim", "được lúc" đối với "bắt đầu, "dềnh dàng" đối với "vội vã" để diễn tả một cách sinh động sự chuyển biến của dòng sông và những cánh chim. Tuy đối lập nhau nhưng lại thống nhất trong khoảnh khắc thu về. Hai câu thơ: "Có đám mây mùa hạ - vắt nửa mình sang thu" được xây dựng bằng bút pháp miêu tả giàu chất tạo hình và bút pháp liên tưởng, tưởng tượng phong phú. Những đám mây mùa thu thường xốp nhẹ hơn nên nó bay bổng lên cao. Cách miêu tả của nhà thơ đã có tác dụng diễn tả sự chuyển động tinh tế của những đám mây vào lúc giao mùa từ lúc cuối hạ sang đầu thu. Như vậy những cảm nhận tinh tế từ nhiều giác quan, nhà thơ Hữu Thỉnh đã phát hiện sự chuyển biến của cảnh vật lúc giao mùa. Những dấu hiệu của mùa thu về cứ dần dần rõ nét: ở tầm gần có hương ổi, gió se, sương chùng chình, ở tầm xa có dòng sông, ở tầm cao có cánh chim, làn mây. Tất cả đã tạo nên một bức tranh sang thu phóng khoáng, êm dịu, tươi mới và cũng rất thơ mộng. Thật là bức tranh đặc sắc của sang thu.

Đối với người yêu thiên nhiên như thế là chưa đủ để khắc họa một bức tranh sang thu, nhà thơ lại phát hiện ra nhiều nét mới về sự biến chuyển của thời tiết lúc giao mùa:

"Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi"

Ở hai câu đầu nhà thơ lại sáng lập một cặp quan hệ từ "vẫn còn" và "đã" có tác dụng diễn tả những hiện tượng thời tiết khắc nghiệt của mùa hè chưa hết hẳn như nắng mưa, nhưng sấm đang thay đổi theo từng bước đi của mùa hè vơi dần đi. Hai câu thơ trên bổ sung thêm cho bức tranh tươi sáng nhưng đã trong lành, thanh thoát hơn. Đó chính là bức tranh mang cảm giác em dịu của thu sang. Tuy nhiên ở khổ thơ này, đặc biệt là hai câu: "Sấm cũng bớt bất ngờ - Trên hàng cây đứng tuổi". Ở đây tác giả đã có ý vừa tả thực vừa mang ý nghĩa ẩn dụ tượng trưng. Vì tả thực như trên đã nói khi mà thời tiết sang cuối hạ đầu thu thì sấm cũng thưa dần, không còn chất chứa như mùa hè. Dẫu không có sấm làm rõ nét hơn tiết trời hạ qua thu tới. Nhưng có lẽ nhà thơ đã tập trung và phản ánh ý nghĩa ẩn dụ tượng trưng "sấm" tượng trưng cho những biến động của cuộc sống đến với con người, "hàng cây đứng tuổi" biểu tượng cho những con người từng trải. Về hai câu thơ này, tác giả muốn dựng ra những suy ngẫm có tính triết lí của mình về con người, về dân tộc: khi đã từng trải, con người sẽ vững vàng hơn trước những tác động ngoại cảnh của cuộc đời. Đây cũng là những suy ngẫm có tính triết lí về con người, cuộc đời.

Tóm lại, bằng sự phát hiện và chọn lọc cũng như khắc họa được những hình ảnh thơ đẹp, gợi cảm, đặc sắc về thời điểm giao mùa từ cuối hạ sang đầu thu ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ. Sáng tạo trong việc sử dụng những từ ngữ như: bỗng, nhận, phả, hình như, phép nhân hóa, phép ẩn dụ, bài thơ Sang thu đã thể hiện cảm nhận tinh tế và tâm trạng ngỡ ngàng, cảm xúc bâng khuâng của nhà thơ khi nhận ra những tín hiệu báo thu sang. Đồng thời, thời gian cũng bộc lộ những suy ngẫm sâu sắc mang tính triết lí về con người và cuộc đời để làm nên cái tôi trữ tình sâu sắc trong bài thơ.

Sang thu của Hữu Thỉnh là một bài đặc sắc viết về thời khắc giao mùa từ cuối hạ sang đầu thu. Bài thơ là một bức tranh đẹp, mới mẻ, thơ mộng, êm dịu về thời khắc chuyển mùa từ cuối hạ sang đầu thu. Bài thơ truyền cảm hứng cho chúng em về thái độ trân trọng tình yêu thiên nhiên, đặc biệt là thiên nhiên lúc giao mùa.

Trong bốn mùa xuân hạ thu đông, thì mùa thu luôn là mùa đẹp nhất. Trong thời tiết của cả bốn mùa, thì mùa thu vẫn là mùa có thời tiết đẹp nhất. Thu hiện lên với cảm giác mới mẻ, thanh tao, dịu dàng, với hình ảnh hồ nước trong vắt cùng với những chiếc lá phong vàng rơi. Nhưng Sang thu của Hữu Thỉnh lại khác, tác giả không tả toàn bộ màu sắc, hình dáng của thu, cũng không kể đến thu kết thúc ra sao. Mà nói đến sự chuyển giao giữa hạ sang thu, khi đất trời thay đổi dịu dàng nhưng cũng không kém phần quyến rũ.

                  "Bỗng nhận ra hương ổi

                    Phả vào trong gió se

                    Sương chùng chình qua ngõ

                     Hình như thu đã về"

Xuất hiện đầu tiên trong khổ thơ thứ nhất chính là từ "bỗng", đã cho ta cảm nhận được thu đến thật là bất ngờ, đột ngột. Đang trong buổi hè oi bức tự nhiên lại thấy mùi hương của ổi, nó cú thanh thanh, nhè nhẹ khiến lòng tác giả càng thêm xao xuyến. Thu đến, thật lạ lùng và cũng thật đột ngột, chẳng có cái gì báo trước, chỉ có những tín hiệu mập mờ khiến ta vẫn thật mông lung, chẳng biết thu đã về thật hay chưa? Mùi hương của ổi hòa quyện cùng với làn gió se lạnh khiến cho người ta có cảm giác mát mẻ, thanh tao và dịu dàng. Nhưng thật lạ kì, làn sương không đứng yên một chỗ mà cứ tinh nghịch, chạy nhảy, chùng chình, chậm chạp đi chơi. Và chẳng may lại lượn qua ngõ nhà tác giả khiến ông đã dần chắc chắn hơn một chút với những tín hiệu nhỏ như hương ổi, gió se, sương trắng là thu đã về. Cuối khổ một, tác giả viết: "Hình như thu đã về". Từ "hình như" cho ta cảm nhận đây chính là sự lựa chọn mà tác giả không thể trả lời được. Thu đã về thật hay chưa? Hay chỉ lướt qua như một ngọn gió thoảng? Cảm giác thu đã về rồi mà sao còn cảm thấy chưa chắn, mông lung, nghĩ ngợi đến như thế. Nhưng từ khổ hai, những dấu hiệu của mùa thu ngày càng rõ rệt hơn:

                   "Sông được lúc dềnh dàng

                     Chim bắt đầu vội vã

                      Có đám mây mùa hạ

                      Vắt nửa mình sang thu"

Thu đến, cái gì cũng chậm. Làn sương mỏng đã chầm chậm đi dạo quanh ngõ của tác giả nay lại tới cả sông nữa, nước trong vắt, nhẹ nhàng chảy như như muốn ngắm quang cảnh thế giới một cách rõ ràng hơn, thay thế cho những lúc nước chảy cuồn cuộn khi lũ đến, hoặc phải chăng, dòng sông đang chờ đợi một ai đó. Duy chỉ có mấy chú chim lại bắt đầu vội vã, gọi nhau bay đến phương Nam tránh rét, tránh cái cơn gió lạnh đầu mùa đông, hẹn rằng mùa xuân năm sau sẽ quay trở lại.

Bỏ qua khung cảnh mặt đất, tác giả lại ngửa mặt lên trên để ngắm quang cảnh bầu trời lúc giao mùa. Trời vẫn xanh và cao, vẫn trong vắt như thế, nhưng ô kìa! Có những đám mây trắng nghịch ngợm của mùa hạ vắt nửa mình qua bầu trời mùa thu như đang trông ngóng một như gì đó. Ở khổ thơ thứ hai, tác giả đã rất tinh tế khi ngắm nhìn khung cảnh của đầu thu, với những hình ảnh đặc sắc đã cho ta cảm nhận được cả chiều cao lẫn chiều rộng có trong bức tranh thiên nhiên bao la và rộng lớn này.

                           "Vẫn còn bao nhiêu nắng

                              Đã vơi dần cơn mưa

                              Sấm cũng bớt bất ngờ

                              Trên hàng cây đứng tuổi"

Đến thời điểm này thì Hữu Thỉnh cũng đã chắc chắn là thu đã về rồi, thu đến, không khí trong lành. Thu đến, trỗi dậy bao nhiêu kỉ niệm xưa cũ. Nhưng trong thơ của ông, hè chưa hẳn là đã biến mất, vẫn còn đọng lại một chút tia nắng nhỏ nhoi đấy ư? Vẫn còn nắng, nhưng những con mưa hè đã với đi thật rồi.

                                "Sấm cũng bớt bất ngờ

                                 Trên hàng cây đứng tuổi"

Sấm ở đây được ẩn dụ cho thấy những vang động, biến cố bất thường của ngoại cảnh,  của cuộc đời  nhưng tác giả đã sớm quen rồi.

Với cảm nhận sự vật bằng cả tâm hồn với chất thơ bay bổng, lãng mạn cũng như trái tim nhạy cảm, Hữu Thỉnh đã viết nên Sang thu với sự nhìn nhận tinh tế, khéo léo qau những hình ảnh giàu sức biểu cảm đã tạo nên một chuyển biến nhẹ nhàng nhưng không kém phần quyến rũ.