Trước Cách mạng tháng 8, ông Hai luôn tự hào về làng của ông to, đẹp. Ông yêu và tự hào cả những cái làm ảnh hưởng đến công sức, tiền bạc của người dân trong làng và ngay chính cả bản than ông. Đó là cái sinh phần của viên tổng đốc mọc sừng sững ở cuối lang như các dinh cơ cụ Thượng.
Và đến sau Cách mạng tháng tám ông bắt đầu nhận thấy chỗ “ dở hơi “ – niềm tự hào của làng cảu mình, bởi chính niềm tự hào đó đã gây bao đau khổ cho làng ông và cho chính ông mà ông không biết.
Ông Hai tự hào về làng ông không phải đơn giản là làng ông đẹp mà còn là làng ông tích cực kháng chiến chung với dân tộc, làng ông có tập quân sự, có đào hố, xẻ hào, khuân đá … và cả giới phụ lão cũng phụ vác gậy tập “ một,hai”. Ông rất tự hào về nơi chon rau cắt rốn của mình và đã trở thành một nét tâm lý đặc biêt đối với người nông dân lúc bấy giờ.
Và rồi theo lênh cảu cụ Hồ, ông phải rời đi tản cư cái làng yêu quý của mình. Đến nơi tản cư, ông luôn nghĩ về làng ông nhớ lắm, nhớ những ngày làm việc với an hem… lại muốn về làng lại muốn cùng với an hem trong làng đào đường,xẻ hào,khuân đá như ngày xưa. Và Kim Lân đã thể hiện rõ điều đó qua câu văn:
“Chao ôi! Ông lão nhớ cái làng, nhớ cái làng quá”
Với điệp ngữ “lại nhớ”, “ lại nghĩ” làm bật lên niềm thương nhớ về làng là tinh cảm thường trực khôn nguôi trong long ông Hai. Chi tiết truyện gợi lại cả một không gian sống chiến đấu sôi nổi hào hung của người nông dân trên đất GBắc Xã hội chủ nghĩa, sau Cách mạng tháng 8 – tron g kháng chiến lần 2 của tổ quốc.
Niềm say mê ấy còn được thể hiên qua hành động ngày nào cũng ra phòng thong tin nghe tin tức về kháng chiến của ông. “Nghe chẳng sót một câu nào. Bao nhiêu là tin hay… Ruột gan ông lão cứ múa cả lên”. Qua đoạn truyện Kim Lân chẳng những giúp ta hiểu được tình cảm thiêng liêng cảu người nông dan dành cho mảnh đất thân thương àm ta còn thấy được hình ảnh của người nông dân trong giai đoạn hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng đất nước ở miền Bắc Xã hội chủ nghĩa sau CMT8 năm 1945, một nửa đất nước đi lên từ đói nghèo với hơn 99% dân số mù chữ nhưng giàu long yêu nước.