Người trong bao - Sê-khốp - Ngữ văn 11

Tóm tắt bài

• An-tôn Páp-lô-vích Sê-khốp (1860-1904).
• Xuất thân trong một gia đình tiểu thương ở Tan-ga-rốc.
• Là nhà văn Nga kiệt xuất có nhiều cống hiến cho nền văn học Nga và hoạt động xã hội, giáo dục, văn hóa...
• Là đại biểu lớn cuối cùng của chủ nghĩa hiện thực Nga và là nhà cách tân thiên tài trong truyện ngắn và kịch.
• Sự nghiệp sáng tác của Sê-khốp khá đồ sộ với hơn 500 truyện ngắn và truyện vừa. Từ những cốt truyện giản dị, tác phẩm của Sê-khốp thường đặt ra nhiều vấn đề có ý nghĩa xã hội to lớn, ý nghĩa nhân bản sâu xa.

• Hoàn cảnh sáng tác:
  • Tác phẩm được sáng tác năm 1898, trong thời gian nhà văn đang dưỡng bệnh ở thành phố I-an-ta, trên bán đảo Crum, biển Đen.
  • Bối cảnh tác phẩm là xã hội Nga đang ngạt thở trong bầu không khí chuyên chế nặng nề cuối thế kỉ XIX.
• Bố cục:
  • Truyện ngắn có thể chia là 3 phần:
    • Phần 1: Cuộc trò chuyện trong nhà kho giữa hai người bạn đi săn về muộn.
    • Phần 2: Cuộc đời và tính cách Bê-li-cốp.
    • Phần 3: Nhận xét của bác sỹ - Người nghe chuyện.

• Chân dung: 
  • Bộ mặt: lúc nào cũng giấu sau áo bành tô bẻ đứng.
  • Trang phục: đi giày cao su, cầm ô, đeo kính râm, mặc áo bông chần, lỗ tai nhét bông.
  • → Cách ăn mặc theo một thói quen có sẵn, không thay đổi- kì quái.
  • → Chân dung của một con người trong bao.
• Thói quen sinh hoạt:
  • Khi ở nhà:
    • Mặc áo khoác ngoài, đóng cửa, cài then.
    • Buồng ngủ chật như cái hộp, khi ngủ kéo chăn trùm kín mít không khí nóng bức.
  • Khi ra ngoài: ngồi lên xe ngựa thì bao giờ cũng cho kéo mui lên.
    • Đồ dùng: ô, đồng hồ, dao…tất cả đều cho vào một cái bao.
  • → Bê-li-cốp có một thói quen sinh hoạt thật kì quái. Đó là thói quen của con người luôn thu mình trong bao, luôn tạo ra một cái vỏ ngăn cách với bên ngoài.
• Tính cách:
  • Nhút nhát, ghê sợ hiện tại nhưng lại tôn sùng quá khứ.
  • Tâm trạng luôn lo lắng, hoảng sợ tất cả.
  • Suy nghĩ giấu cả trong bao.
  • Máy móc, giáo điều, phục tùng cấp trên.
• Cách hành xử: kì quặc
  • Bạn bè: đến nhà không hẹn trước, ngồi im độ một giờ thì cáo từ.
  • Ứng xử lập dị trong tình yêu: ghét đàn bà ra đường mặc áo thêu, đi xe đạp, mang theo sách này sách nọ.
  • Tự hài lòng với lối sống cổ lổ, kì quái của bản thân, không nhận ra thái độ ghê sợ, khinh bỉ, chế giễu của mọi người với mình. 
  • → Một con người cô độc, kì quái, máy móc, giáo điều, vô trách nhiệm với bản thân, với cuộc đời.
  • → Tính cách trong bao.
• Ảnh hưởng của lối sống Bê-li-cốp:
  • Lối sống và con người Bê-li-cốp đã ảnh hưởng mạnh mẽ và dai dẳng đến lối sống và tinh thần của anh chị em trong trường nơi y làm việc, trong cả thành phố nơi y sống.
  • Mọi người đều ghét, sợ hãi Bê-li-cốp, không muốn y để ý đến mình và đâm ra sợ tất cả: sợ nói to, sợ gửi thư, sợ làm quen, sợ đọc sách, sợ giúp đỡ người nghèo,…
• → Tất cả mọi người đều sợ y, ghét y, tránh xa y.
• Cách sống như thế chỉ có hại.
  • Đối với bản thân Bê-li-cốp: Thất bại trong giao tiếp, tiêu tan ước mơ về một cuộc hôn nhân đang nhen nhóm,…
  • Đối với xã hội: Nếu có nhiều người sống theo kiểu như Bê-li-cốp sẽ tạo ra một thứ “bệnh dịch” lây lan làm không khí uể oải, trì trệ, chán ngắt, không có động lực để phấn đấu.

• Cái chết của Bê-li-cốp:
  • Nguyên nhân:
    • Bị ngã đau do Cô-va-len-cô xô mạnh, dẫn đến mắc bệnh nặng nhưng không chịu chữa trị.
    • Bị sốc nặng trước hành động của Cô-va-len-cô và trước tiếng cười chế giễu của Va-ren-ca - Người Bê-li-cốp thầm yêu.
  • Sâu xa hơn với kiểu người và lối sống như Bê-li-cốp, cái chết cũng là một điều tất yếu. 
  • Cuối cùng, Bê-li-cốp đã tim được cái bao tốt nhất, đó cũng là mong muốn của đời y.
• Thái độ của mọi người sau khi Bê-li-cốp chết:
  • Lúc đầu: Nhẹ nhàng, thoải mái, tự do.
  • Sau đó: Cuộc sống vẫn diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị,…
  • Vì: 
    • Tác động nặng nề, dai dẳng của cách sống, kiểu người Bê-li-cốp.
    • Vẫn còn hiện tượng "Người trong bao", "Lối sống trong bao" trong xã hội.
• Tóm lại: 
  • Bê-li-cốp là một nhân vật độc đáo, sản phẩm sáng tạo nghệ thuật của thiên tài Sê-khốp. Bê-li-cốp là một điển hình, là "con đẻ", là hệ quả của chế độ phong kiến chuyên chế ở nước Nga cuối thế kỉ XIX. Bê-li-cốp là một hiện tượng mang tính qui luật trong xã hội loài người. 
  • → Hiện tượng đó chỉ có thể chấm dứt hoặc dần mất đi khi xã hội thay đổi

• "Cái bao" là một trong những sáng tạo độc đáo của tác giả.
• Nghĩa đen: Là vật hình túi hoặc hình hộp dùng để gói, đựng đồ vật, hàng hóa.
• Nghĩa bóng: Lối sống và tính cách của Bê-li-cốp.
• Nghĩa biểu trưng: Kiểu người trong bao, lối sống trong bao. Xã hội Nga cuối TK XIX là một cái bao khổng lồ, trói buộc, tù hãm, ngăn chặn tự do của con người.
• → Cần thoát ra khỏi cuộc sống "trong bao" để đem lại sự tiến bộ, tốt đẹp cho xã hội.

• Tổng kết

  • Nghệ thuật:

    • Chọn ngôi kể: Nhân vật kể chuyện (Buơkin-xưng tôi), người kể chuyện (tác giả - ngôi thứ ba), vừa đảm bảo tính khách quan vừa thể hiện tính chủ quan, tạo cảm giác gần gũi, chân thật.
    • Cốt truyện: lồng.
    • Giọng kể: Mỉa mai, châm biếm mà trầm tĩnh, chậm buồn, bề ngoài có vẻ khách quan, bình thản nhưng giấu bên trong sự bức xúc, trăn trở, mạnh mẽ, sâu sắc.
    • Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình với tính cách kỳ quái mà vẫn chân thực, có ý nghĩa tiêu biểu.
    • Đối lập giữa các kiểu người, các tính cách và lối sống trái ngược.
    • Nghệ thuật xây dựng biểu tượng: Hình ảnh cái bao, hình tượng người trong bao, cái chết của Bê-li-cốp.
    • Kết thúc truyện bằng cách trực tiếp phát biểu chủ đề qua một câu cảm gây ấn tượng mạnh với người đọc: "Không thể sống mãi như thế được!".

  • Nội dung:

    • Tác phẩm lên án, phê phán mạnh mẽ kiểu người trong bao, lối sống trong bao và tác hại của nó đối với hiện tại và tương lai nước Nga.
    • Tác phẩm bức thiết cảnh báo và kêu gọi mọi nguời cần phải thay đổi cuộc sống, cách sống, không thể sống tầm thường, hèn nhát, ích kỷ, vô vị và hủ lậu mãi như thế.
    • "Người trong bao" có ý nghĩa thời sự rộng rãi và sâu sắc với đương thời ở nước Nga và có ý nghĩa toàn thế giới, lâu dài đến tận ngày nay.