Phân tích bài thơ "Chạy giặc" (Bài 2)

Đề bài

Đề bài: Phân tích bài thơ "Chạy giặc" của Nguyễn Đình Chiểu

Hướng dẫn giải

   Có những tác phẩm văn chương bất tử khi nó trở thành chứng nhân lịch sử, nó gắn liền với nỗi vui, buồn của một dân tộc. Bài thơ "Chạy giặc" là một bài thơ mang ý nghĩa như vậy.

   Năm 1859, thực dân Pháp tấn công thành Gia Định. Trước họa xâm lăng, Nguyễn Đình Chiểu đã viết bài thơ "Chạy giặc" Bài thơ viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, phản ánh nỗi đau thương của dân tộc, căm thù lên án tội ác quân Pháp xâm lược và thể hiện lòng thương xót nhân dân:

   Hai câu đề nói lên một cục diện bi thảm của đất nước ta hồi bấy giờ. Giặc Pháp nổ súng đánh chiếm thành Gia Định. Trận đánh diễn ra như "một bàn cờ thế" phút chốc thay đổi bất ngờ "phút sa tay". Thành Gia Định thất thủ, Đổng Nai, Bến Nghé rơi vào tay giặc. Vần thơ cất lên như một lời than:

   Các từ ngữ: "vừa nghe tiếng súng Tây" "phút sa tay" làm nổi bật thời gian, sự việc diễn ra bất ngờ, nhanh chóng và nói lên nỗi kinh hoàng của nhà thơ, của nhân dân khi thành Gia Định bị giặc Tây nổ súng đánh chiếm. "Một bàn cờ thế" là một ẩn dụ, cách nói ước lệ, hàm súc về một cục diện chiến trường, một tình thế chiến tranh hồi ấy (1859).

   Hai câu thực 3,4 tả cảnh chạy loạn, chạy giặc trong nỗi kinh hoàng của nhân dân. Các từ ngữ: "bỏ nhà", "lơ xơ chạy", "mất ổ", "dáo dát bay" đặc tả sự tan nát, hoảng sợ, hãi hùng. Nhà thơ lấy thế giới con người là "lũ trẻ", lấy thế giới thiên nhiên là "lũ chim", hai hình ảnh ấy điển hình cho nỗi đau thương của nhân dân trước thảm họa đất nước quê hương bị xâm lược:

   Phép đảo ngữ đặt vị ngữ trước chủ ngữ để nhấn ý các chữ "bỏ nhà" và "mất ổ" tạo nên nỗi ám ảnh bi thương về cảnh chạy giặc của dân lành.

   Hai câu luận 5,6 đối nhau làm hiện lên hai cảnh tang thương điêu tàn nơi Bến Nghé và Đồng Nai. Gần 200 năm về trước, Bến Nghé đã là cảnh đô hội, sầm uất, trên bến dưới thuyền buôn bán tấp nập. Đồng Nai là vựa lúa miền Nam. Thế mà chỉ trong chốc lát đã bị giặc Pháp bắn giết, đốt phá, cướp bốc rất dã man. Tài sản của nhân dân đã bị chúng cướp phá sạch sành sanh "tan bọt nước". Nhà cửa, phố phường, làng xóm của đồng bào ta bị quân xâm lược đốt phá tan hoang. Lửa khói ngút trờỉi bao phủ một vùng rộng lớn "nhuốm màu mây". Nhà thơ tả ít mà gợi nhiều. Chỉ bằng hai hình ảnh so sánh rất chọn lọc, đối nhau: "của tiền tan bọt nước", "tranh ngói nhuốm màu mây" đã căm thù lên án tội ác tày trời của quân xâm lược. Nỗi đau đớn và căm thù chứa đầy vần thơ:

   Tội ác quân giặc không thể nào kể xiết! Nhà thơ tưởng như cất lời than uất hận trước tội ác ghê tởm của giặc Pháp:

   Sau khi hạ thành Gia Định, giặc Pháp đánh chiếm 3 tỉnh miền Đông Nam Kỳ. Cả một vùng rộng lớn của đất nước ta chìm trong máu lửa, Phan Văn Trị, người bạn thân của Nguyễn Đình Chiểu đã căm giận viết khi nghe tiếng kèn giặc:

   Hai câu kết, cảm xúc nghẹn lại bỗng trào lên, biểu lộ một tâm trạng đau đớn, lo âu. Lo âu cho tính mạng và tài sản của nhân dân ta đang bị giặc Pháp bắn giết, cướp phá dã man. Lo âu cho vận mệnh đen tối của đất nước. Câu hỏi tu từ thể hiện tình thương xót nhân dân đau khổ trước họa xâm lăng:

   "Chạy giặc" là bài ca yêu nước thể hiện sâu sắc lòng căm thù giặc Phấp và nói lên tình thương xót nhân dân trước họa xâm lặng. Những cảnh mà nhà thơ nghe thấy (tiếng súng Tây), nhìn thấy, cảm thấy lũ trẻ lơ xơ chạy, đàn chim dáo dát bay, của tiền tan bọt nước, tranh ngói nhuốm màu mây) là những chi tiết nghệ thuật rất hiện thực mang giá trị lịch sử sâu sắc. Bài thơ "Chạy giặc" là một chứng tích về tội ác giặc Pháp trong những ngày tháng đầu chúng xâm lược đất nước ta.

   Ngôn ngữ hàm súc, nghiêm trang, chứa chan tình cảm, bài thơ thể hiện tâm hồn trung nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu. Nó cho thấy tính mẫn cảm chính trị của nhà thơ yêu nước "đám mấy thằng gian bút chẳng tà". Với ông, "thơ là súng là gươm". ("Đọc thơ Đồ Chiểu" – Lê Anh Xuân)

Mời bạn tham khảo các bài soạn văn và phân tích về Truyện Lục Vân Tiên:

Soạn bài: Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga (đầy đủ và ngắn nhất)

Soạn bài: Lục Vân Tiên gặp nạn (đầy đủ và ngắn nhất)

Phân tích đoạn trích Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga

Giới thiệu về Nguyễn Đình Chiểu

Tóm tắt truyện Lục Vân Tiên

Phân tích nhân vật Lục Vân Tiên

Phân tích "Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga" (Bài 1)

Phân tích "Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga" (Bài 2)

Phân tích tính cách nghĩa hiệp của Lục Vân Tiên

Phân tích câu thơ "Nhớ câu kiến nghĩa bất vi, Làm người thế ấy cũng phi anh hùng"

Phân tích "Nhớ câu kiến nghĩa bất vi, Làm người thế ấy cũng phi anh hùng"

Phân tích nhân vật ông Ngư trong Lục Vân Tiên

Phân tích đoạn thơ "Kiều Nguyệt Nga đi cống giặc Ô Qua"

Phân tích bài thơ "Chạy giặc" (Bài 1)

Phân tích bài thơ "Chạy giặc" (Bài 2)

Nhà thơ Bảo Định Giang đã ca ngợi: "Mắt Nguyễn Đình Chiểu mù lòa, nhưng tấm lòng ông sáng vằng vặc như sao Bắc Đẩu"

Phân tích "Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm - Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà"

Cuộc đấu tranh giữa thiện và ác trong truyện Lục Vân Tiên

Mục lục Văn mẫu | Văn hay 9 theo từng phần:

Loạt bài Tuyển tập những bài văn hay | văn mẫu lớp 9 của chúng tôi được biên soạn một phần dựa trên cuốn sách: Văn mẫu lớp 9 và Những bài văn hay lớp 9 đạt điểm cao.