Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn - Ngô Sĩ Liên - Ngữ văn 10

• Chưa rõ năm sinh, năm mất.
• Quê: làng Chúc Lí, huyện Chương Mĩ, nay thuộc tỉnh Hà Tây
• Là nhà sử học nổi tiếng thời Lê  (Thế kỉ XV).
• Ông đỗ tiến sĩ năm 1442, làm quan từ thời vua Lê Thái Tông đến thời Lê Thánh Tông.
• Ông là người giữ vai trò quan trọng trong việc hoàn thành bộ Đại Việt sử kí toàn thư

• Đại Việt sử kí toàn thư
  • Bộ chính sử lớn nhất Việt Nam thời Trung đại
  • Cuốn sử biên niên ghi chép từ thời Hồng Bàng đến 1428 khi Lê Lợi lên ngôi vua
  • Có giá trị sử học và văn học, thể hiện tinh thần dân tộc
  • Bố cục:
    • Phần Ngoại kỉ: viết về lịch sử nước ta thời Hồng Bàng đến thế kỉ X
    • Phần Bản kỉ: viết tiếp từ thời Đinh Tiên Hoàng đến thời hậu Lê
  • Quá trình sáng tác:
    • Ngô Sĩ Liên hoàn thành Đại Việt sử kí toàn thư năm 1479 trên cơ sở Đại Việt sử kí của Lê Văn Hưu và Sử kí tục biên của Phan Phu Tiên; gồm 15 quyển. Sau đó nhóm tác giả Phạm Công Trứ tiếp 5 quyển (tổng cộng 20 quyển)

• xuất xứ: Đoạn trích được trích từ quyển 5, phần Bản kỉ - Kỉ nhà trần.
• Nhân vật:
  • Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn (1226 - 1300) là danh tướng Việt Nam, là anh hùng dân tộc, là con của An Sinh Vương Trần Liễu, cháu của vua Trần Thái Tông. 
  • Ông quê ở Tử Mặc, phủ Thiên Trường (Mĩ Lộc, Nam Định). Ông được vua Trần Nhân Tông phong làm Quốc công tiết chế, thống lĩnh các đạo quân thủy lộ đánh bại quân Mông Nguyên

* Chân dung Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn

• Nêu ra bài học giữ nước từ các triều đại:
  • Thời Triệu, Đinh, Lê, Lý
  • Thời Trần: Ba lần đánh bại giặc Nguyên - Mông, đế quốc hùng mạnh nhất thời Trung đại.

→ Từ bài học quá khứ, hiện tại, kinh nghiệm đúc kết trong cuộc đời cầm quân → rút ra kế sách: "Tuỳ thời tạo thế”, khoan thư sức dân, lấy dân làm gốc.

⇒ Vị tướng tài năng, mưu lược, nhìn xa trông rộng, tư tưởng tiến bộ, trí tuệ uyên bác yêu  nước, thương dân

Thái độ và việc làm trước lời di huấn của cha

• Trần Liễu trăng trối: vì cha mà lấy thiên hạ!
• Thái độ của Trần Quốc Tuấn : Ghi để điều đó trong lòng, nhưng không cho là phải.
• Hiếu >< Trung

→ chọn chữ Trung, đặt quyền lợi của đất nước lên trên quyền lợi của cá nhân, gia đình.

• Đến khi có binh quyền trong tay, ông hỏi ý kiến để thử lòng hai người gia nô và hai người con
  • Chuyện với Yết Kiêu, Dã Tượng
    • Cảm phục, khen ngợi: sự thẳng thắn, trung thực, trung nghĩa của họ.
  • Chuyện với hai người con trai:
    • Với Quốc Hiến : ngầm cho là phải.
    • Với Quốc Tảng: Kết tội, định giết, đến lúc chết không cho gặp mặt.

→ Trần Quốc Tuấn là một người hết lòng trung nghĩa với vua, với nước, không mảy may tư lợi, công bằng, nghiêm khắc.

• Công lao giữ nước, xây dựng đất
• Đức độ lớn lao:
  • Thiên tài quân sự lỗi lạc
  • Được soạn văn bia ở sinh từ để ca ngợi. Khi chết được tặng nhiều tước hiệu cao quý. Nhân dân cảm phục ngưỡng mộ, tôn vinh là bậc thánh.
  • Kẻ thù nể phục, khiếp sợ

⇒ Chân dung Trần Quốc Tuấn, một nhân cách vĩ đại, bất tử trong lòng dân tộc.

• Tổng kết

  • Nội dung

    • Bằng nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, với những chi tiết chọn lọc và xúc động, đoạn trích khắc họa đậm nét hình ảnh Trần Quốc Tuấn, một nhân cách vĩ đại, bất tử trong lòng người đọc

  • Nghệ thuật

    • Khắc hoạ chân dung nhân vật
    • Cách kể chuyện linh hoạt, chi tiết chọn lọc

Đề: Phân tích đoạn trích và làm sáng tỏ Trần Quốc Tuấn là con người tài đức vẹn toàn.

Hướng dẫn làm bài

• Các em có thể tham khảo gợi ý sau:
  • Trần Quốc Tuấn là vị tướng tài ba mưu lược, có tầm nhìn xa trông rộng:
    • Ông tâu trình vua về cách dùng binh và thượng sách giữ nước: "Nó cậy trường trận, ta dựa vào đoản binh... đó là thượng sách giữ nước vậy"
    • Trần Quốc Tuấn từng soạn sách Binh gia diệu lí yếu lược để dạy các tì tướng, sưu tập binh pháp các nhà thành quyển Vạn kiếp tông bí truyền thư.
    • Ông là người biết chiêu hiền đãi sĩ. Môn khách của ông nhiều người giỏi chính sự và nổi tiếng về văn chương.
  • Trần Quốc Tuấn là người có đức độ lớn lao:
    • Phẩ chất nổi bật nhất của ông là tấm lòng trung quân ái quốc. Phẩm chất ấy càng ngời sáng khi ông giải quyết những mối mâu thuẫn giữa hiếu và trung giữa tình nhà và nợ nước. Ông đã đặt trung lên trên hiếu, nợ nước trên tình nhà. Trước di huấn của cha, ông để điều đó trong lòng nhưng không cho là phải. Khi vận nước trong tay ông vẫn một lòng trung nghĩa với vua Trần. Thái độ, hành động của Trần Quốc Tuấn "cảm phục đến khóc", "khen ngợi" Yết Kiêu, Dã Tượng, "rút gơm kể tội", "định giết" Trần Quốc Tảng, tất cả những điều này làm tôn lên tấm lòng trung nghĩa của ông.
    • Lòng yêu nước của Trần Quốc Tuấn thể hiện qua câu nói đầy dũng khí: "Bệ hạ chém đầu tôi trước rồi hãy hàng". Tư tưởng thân dân của bậc lương thần thể hiện ở chủ trương "khoan thứ sức dân", ở việc chú trọng tới vai trò, sức mạnh đoàn kết toàn dân. Là Thượng quốc công, được vua trọng đãi rất mực nhưng ông luôn kính cẩn, khiêm nhường "giữ tiết làm tôi", người đời ai cũng ngưỡng mộ, giặc Bắc phải nể phục.