Sự phát triển của từ vựng - Ngữ văn 9

a. Trong bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác của Phan Bội Châu (Ngữ văn 8, tập một) có câu Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế. Cho biết từ kinh tế trong bài thơ này có nghĩa gì? Ngày nay chúng ta có hiểu từ này theo nghĩa như Phan Bội Châu đã dùng hay không? Qua đó em rút ra nhận xét gì vô nghĩa của từ?

• Bài thơ "Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác".
• Từ "kinh tế" trong bài thơ "Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác" là từ nói tắt của "Kinh bang tế thế". có nghĩa là lo việc nước, cứu đời, hoài bão cứu nước của những người yêu nước. Đây là nghĩa cũ.
• Nghĩa mới từ "Kinh tế" chỉ tổng thể nói chung những hoạt động của con người nhằm thỏa mãm nhu cầu vật chất.

⇒ Nghĩa cũ mất đi hình thành nên nghĩa mới.

b. Đọc kĩ các câu sau (trích từ Truyện Kiều của Nguyễn Du, SGK, tr. 55, 56), chú ý những từ in đậm và thực hiện các nhiệm vụ sau:

a)

Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm.

b) 

Ngày xuân em hãy còn dài,

Xót tình máu mủ thay lời nước non.

c) 

Được lời như cởi tấm lòng,

Giở kim thoa với khăn hồng trao tay.

Cũng nhà hành viện xưa nay,

Cùng phường bán thịt cũng tay buôn người.

Tra từ điểm tiếng Việt (chẳng hạn Từ điển tiếng Việt, Viện ngôn ngữ học, Hoàng Phê chủ biên, 2002) để biết nghĩa của từ xuân, từ tay trong các câu trên và cho biết nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa chuyển. Trong trường hợp có nghĩa chuyển thì nghĩa chuyển đó được hình thành theo phương thức chuyển nghĩa nào?

• Từ "Xuân"
  • Nghĩa gốc: "Xuân" trong "chơi xuân". → Mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ.
  • Nghĩa chuyển: "Xuân" trong "Ngày xuân em.." → Tuổi trẻ.
• Từ "Tay"
  • Nghĩa gốc: "Tay" trong "trao tay" → Bộ phận phía trên cơ thể, từ vai đến các ngón, dùng để cầm, nắm,...
  • Nghĩa chuyển: "Tay" trong "tay buôn" → Người chuyên hoạt động giỏi về một môn, một nghề nào đó.

⇒ Hình thành nghĩa mới theo phương thức ẩn dụ và hoán dụ

• Cùng với sự phát triển của xã hội, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển. Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc.
• Có hai phương thức chủ yếu phát triển nghĩa của từ ngữ: Phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ.