Buổi học cuối cùng - An-phông-xơ Đô-đê - Ngữ văn 6

• An-phông-xơ Đô-đê (1840 - 1897)
• Nhà văn hiện thực lỗi lạc của nước Pháp nửa cuối thế kỉ XIX.
• Tác giả của nhiều tập truyện nổi tiếng.
• Văn chương của ông nhẹ nhàng, trong sáng, diễn tả cảm động những nỗi đâu và tình thương, đặc biệt la tình yêu quê hương, đất nước.
• Là tác giả của nhiều tập truyện ngắn nổi tiếng: "Một thời niên thiếu", "Những cuộc phiêu lưu kỳ diệu của Tactaranh ở Taraxcông"...

• Bối cảnh
  • Truyện lấy bối cảnh từ một biến cố lịch sử
    • Sau cuộc chiến tranh Pháp – Phổ năm 1870 – 1871, nước Pháp thua trận, phải cắt vùng Andát và Loren (2 vùng tiếp giáp với Phổ) cho Phổ (Đức)
    • Các trường ở đây bị buộc phải học tiếng Đức.
• Nhan đề
  • Tác phẩm phần nào hé lộ cho độc giả biết nội dung chính của tác phẩm.
    • Đây là buổi học tiếng Pháp cuối cùng của người dân Pháp

→ Chính vì thế mà xuyên suốt tác phẩm là những tâm sự của người dân vốn là xứ sở của loại rượu vang nổi tiếng này. 

• Thể loại: Truyện ngắn
• Phương thưc biểu đạt
  • Tự sự
  • Kể kết hợp với miêu tả.
• Nội dung: Truyện viết về buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp ở một trường làng thuộc vùng An-dát.

• Tóm tắt

  • Như thường lệ, buổi sáng hôm ấy cậu bé Phrăng đến lớp học, trên đường đi cậu thấy có rất nhiều sự khác lạ so với mọi hôm, cả khi vào trường cũng vậy, sân trường bỗng dưng yên ắng như một ngày chủ nhật.

  • Bước vào lớp cậu càng ngạc nhiên hơn vì thấy mọi người im phăng phắc, thầy Ha-men ăn mặc rất trang trọng, trong lớp lại còn có cả các cụ già cùng đến học. Qua lời nói xúc động của thầy giáo, cậu mới hiểu rằng hôm nay là buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp.

  • Phrăng vô cùng ân hận vì sự ham chơi trước đây của mình, xấu hổ vì mình đã không đọc được bài như mong muốn. Thầy Ha-men nói về vẻ đẹp của tiếng Pháp về sự quý giá của tiếng nói dân tộc, ai nấy đều xúc động thiêng liêng... Cuối buổi học thầy giáo Ha-men viêt lên bảng dòng chữ “Nước Pháp muôn năm”.

• Bố cục: Chia làm 3 phần
  • Phần 1. Từ đầu ..."vắng mặt con": Trước khi diễn ra buổi học cuối cùng.
  • Phần 2. Tiếp theo..."cuối cùng này": Diễn biến buổi học cuối cùng.
  • Phần 3. Còn lại: Cảnh kết thúc buổi học cuối cùng.

* Quang cảnh hôm diễn ra buổi học cuối cùng

• Trên đường đến trường: nhiều người đứng trước bảng dán cáo thị.

→ Khác lạ

• Ở trường
  • Mọi sự bình lặng y như một buổi sáng chủ nhật.
  • Lớp học trang trọng, thầy Ha-men dịu dàng, mặc đẹp hơn mọi ngày, mọi người trong làng đều đi học với vẻ buồn rầu.

→ Yên tĩnh, trang nghiêm, khác thường.

⇒ Phrăng ngạc nhiên, dường như báo hiệu một cái gì nghiêm trọng, khác thường.

* Diễn biến tâm trạng của Phrăng

• Thái độ đối với việc học tiếng Pháp
  • Định trốn học và rong chơi ngoài đồng nội.
  • Cưỡng lại được, vội vã đến trường
  • Phrăng choáng váng, sững sờ, hiểu ra nguyên nhân của sự khác lạ, tiếc nuối ân hận vì sự lười nhác học tập, ham chơi của mình.
  • Xấu hổ và tự giận mình không chịu học các qui tắc phân từ.
  • Chăm chú nghe giảng, kinh ngạc thấy mình hiểu bài đến thế.

→ Từ lơ là đến thiết tha, lo lắng cho việc học.

* Thái độ với thầy Ha-men

• Lẻn vào chỗ ngồi, đỏ mặt tía tai khi thấy thầy cầm thước. 
• Nhận ra giọng nói của thầy thật dịu dàng.
• Thấy tội nghiệp cho thầy
• Hiểu được lời khuyên của thầy
• Chưa bao giờ thấy thầy lớn lao đến thế.

→ Nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm lí sâu sắc

⇒ Từ sợ hãi, thân thiết, quý trọng thầy.

⇒ Phrăng là cậu bé hồn nhiên, chân thật, biết lẽ phải, yêu tiếng nói dân tộc, quý trọng và biết ơn thầy.

* Trang phục

• Mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục
• Đội mũ bằng lụa đen thêu

→ Trang phục rất trang trọng mà thầy chỉ mặc vào những ngày đại lễ thể hiện ý nghĩa vô cùng quan trọng của buổi học cuối cùng.

* Thái độ đôi với học sinh

• Rất mực ân cần, dịu dàng tha thiết, không quở trách như mọi ngày khi Phrăng đến muộn
• Nhiệt tình truyền giảng bài học bằng cả tâm huyết của mình

→ Thầy muốn truyền thụ toàn bộ tri thức của mình, muốn đưa ngay toàn bộ tri thức vào học sinh trước khi ra đi.

* Những lời nói về việc học tiếng Pháp

• Tâm niệm của Thầy: “Khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khoá ở chốn lao tù”

→ Giữ được tiếng nói tức là giữ được linh hồn của dân tộc, không để kẻ địch đồng hoá, đó là vũ khí tốt nhất khi chưa thể đánh đuổi quân thù.

* Hành động, cử chỉ lúc buổi học kết thúc

• Người tái nhợt, nghẹn ngào, không nói nên câu
• Thầy dường như kiệt sức

→ Bao nhiêu tinh lực, tâm huyết thầy đã dồn hết cho buổi học cuối cùng.

• Khuyên mọi người hãy yêu quý, giữ gìn ngôn ngữ của dân tộc
• → Ca ngợi sự giàu đẹp của dân tộc.
• Dằn mạnh và cố viết thật to dòng chữ: "NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM".
• Đứng im, đầu dựa vào tường

→ Thể hiện sự đau đớn dữ dội về tinh thần.

⇒ Thầy đã thắp lên ngọn lửa yêu nước cháy bừng trong tim mọi người.

• Tổng kết

  • Nghệ thuật

    • Lựa chọn nhân vật kể chuyện hợp lí: Người kể (ở ngôi thứ nhất) là một cậu bé.

    • Cách kể chân thực vì cậu là người trong cuộc - chứng kiến một cách đầy đủ buổi học cuối cùng.

    • Nghệ thuật khắc hoạ chân dung nhân vật (cả ngoại hình lẫn nội tâm) đều chính xác, tinh tế.

    • Miêu tả nhân vật qua ý nghĩ, tâm trạng.

    • Giọng kể tự nhiên, linh hoạt, ngôn ngữ vừa chính xác vừa mang tính biểu cảm cao.

  • Nội dung

    • Qua câu chuyện buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp ở vùng An-dát bị quân Phổ chiếm đóng, Phrăng hiện lên là một chú bé hiếu động, thông minh, nhạy cảm, có tình yêu chân thành với người thầy, yêu nước sâu sắc.

Đề bài 1: Phân tích bài "Buổi học cuối cùng" của An-phông-xơ Đô-đê

Gợi ý làm bài

1. Mở bài

• Giới thiệu chung
  • Đây là buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp ở 1 lớp tiểu học thuộc vùng An-Dát và Lo-ren (giáp với biên giới nước Phổ-tức nuóc Đức).
  • Từ ngày mai, các trường sẽ phải dạy bằng tiếng Đức, ngôn ngữ của quân xâm lược.
  • Buổi học cuói cùng diễn ra trong không khí trang nghiêm và xúc động.

2. Thân bài

* Hai nhân vật chính của truyện

a. Chú bé Phrăng

• Vì không thuộc bài nên lúc đầu chú định trốn học, sau đó lại đến trường.
• Chú ngạc nhiên vì không khí yên ắng khác thường của lớp học.
• Choáng váng khi nghe thầy giáo tuyên bố đây là buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp.
• Tự giận mình vì thói ham chơi, lười học...
• Thấm thía lời dạy của thầy, chăm chú nghe thầy giảng bài.
• Cảm động trước hình ảnh lớn lao, cao đẹp của thầy Ha-men.

b. Thầy Ha-men

• Thái độ của thầy dịu dàng khác hẳn ngày thường .
• Thầy lên lớp với bộ y phục đặc biệt chỉ dành cho những dịp long trọng.
• Thầy ca ngợi tiếng Pháp và tôn vinh Tổ quốc của mình.
• Tâm trạng thầy hết sức xúc động: thể hiện qua giọng nói thiết tha, nghẹn ngào và hành động bất ngờ.

3. Kết bài

• "Buổi học cuối cùng" là một tác phẩm hay, phản ánh niềm tự hào về tiếng Pháp và lòng yêu nước thiết tha của người dân nước Pháp.
• Hình ảnh chú bé Phrang và thầy giáo Ha-men được tác giả miêu tả rất thành công, để lại ấn tượng trong lòng nhười đọc.

Đề bài 2: Phát biểu cảm nghĩ của em sau khi đọc truyện "Buổi học cuối cùng" (trích trong tập "Những vì sao" của nhà văn Pháp An-phông-xơ Đô-đê).

Gợi ý làm bài

1.  Mở bài

• "Buổi học cuối cùng" của nhà văn Pháp An-phông-xơ Đô-đê được sáng tác vào cuối thê kỉ XIX.
• Nội dung truyện kể về buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp ở một ngôi trường tiểu học vùng An-dát (giáp biên giới Phổ), sau khi bị quân Phổ chiếm đóng.
• Lòng yêu nước thiết tha của nhà văn thể hiện qua tình cảm gắn bó, tự hào về tiếng Pháp và ý thức giữ gìn, bảo vệ tiếng mẹ đẻ trong hoàn cảnh đất nước bị giặc ngoại xâm đô hộ.

2. Thân bài

a. Nhân vật chủ bé Phrăng trong buổi học cuối cùng

• Phrăng vốn ham chơi, lười học. Hôm nay, chú cũng đi học trễ và không thuộc bài ngữ pháp.
• Trên đường đi, chú gặp những chuyện không bình thường
  • Thấy nhiều người đứng lố nhố trước bảng dán cáo thị của quân Phổ (Đức).
  • Bác thợ rèn khuyên chú chẳng cần vội vã đến trường làm gì thì chú tưởng là bác ta chế nhạo mình.
• Đến trường, Phrăng cũng thấy lạ lùng
  • Không khí yên ắng, nặng nề
  • Thầy Ha-men mặc bộ lễ phục trong buổi học bình thường
  • Chú vào lớp muộn mà không bị thầy khiển trách như mọi khi
  • Ở bàn cuối có cả các cụ già trong làng...
• Tâm trạng khi nghe thầy giáo tuyên bố đây là buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp
  • Sững sờ
  • Choáng váng
  • Ân hận về sự ham chơi hơn ham học của mình trong thời gian qua.
• Suốt buổi học
  • Chú tập trung nghe thầy giảng bài
  • Cảm thấy chưa bao giờ mình tiếp thu dễ dàng như thế
  • Xúc động trước nhiệt tình và lòng yêu nước của thầy Ha-men.

b. Nhân vật thầy giáo già Ha-men

• Thầy đã gắn bó với ngôi trường làng suốt mấy chục năm.
• Thầy đau xót và cảm thấy nhục nhã trước tin từ ngày mai, học sinh sẽ phải học bằng tiếng Phổ - là thứ tiếng của kẻ thù xâm lược.
• Trong buổi học cuối cùng
  • Thầy mặc bộ lễ phục trang trọng
  • Dành hết tâm huyết vào bài giảng
  • Nhắc nhở mọi người hãy yêu quý, tự hào và cố gắng giữ gìn tiếng mẹ đẻ, dù trong vòng nô lệ.
• Bằng những cách ấy, thầy giáo đã tôn vinh buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp - thứ ngôn ngữ hay nhất thế giới, trong sáng nhất, vững vàng nhất.
• Câu nói của thầy như một chân lí: "Khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khoá chốn lao tù".
• Lúc buổi học kết thúc
  • Thầy đứng dậy trên bục, người tái nhợt vì xúc động... 
  • Cầm một hòn phấn và dằn mạnh hết sức, thầy cố viết thật to: “NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM!”.

3. Kết bài

• Ý nghĩa sâu xa của truyện đặt ra là mọi người phải biết yêu quý, học tập và phát huy tinh hoa tiếng nói dân tộc, bởi nó không chỉ là tài sản quý báu do tổ tiên, ông cha Đềlại, mà còn là phương tiện quan trọng để đấu tranh giành chủ quyền độc lập tự do cho đất nước.
• Truyện cũng giúp ta hiểu thêm vì sao Tiếng Việt lại tồn tại và không ngừng phát triển qua bao thăng trầm của lịch sử bổn ngàn năm Đềngày càng trong sáng vả giàu đẹp.

Đề bài 3: Từ truyện "Buổi học cuối cùng", em hãy tả lại hình ảnh thầy giáo Ha-men.

Gợi ý làm bài

1. Mở bài

• Buổi học cuối cùng của nhà văn A. Đô-đê là câu chuyện cảm động về một buổi học.
• Trong truyện, nhân vật thầy Ha-men để lại ấn tượng rất sâu sắc với người đọc.

2. Thân bài

• Hoàn cảnh đặc biệt của vùng quê An-dát dưới ách xâm lược của bọn Phổ
  • Buộc phải học ngôn ngữ của kẻ thù
  • Không được học tiếng Pháp.
• Thầy Ha-men dạy buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp trước khi rời đi mãi mãi.
  • Diện mạo bên ngoài của thầy (bộ trang phục đẹp thường mặc vào dịp long trọng: mặc bộ rơ-đanh-gốt, cổ diềm lá sen,...)
  • Thái độ dịu dàng khác hẳn ngày thường.
  • Giọng nói nghẹn ngào, thiết tha khi bày tỏ cảm xúc đau buồn vì học sinh không được học ngôn ngữ dân tộc; sôi nổi khi khẳng định vẻ đẹp của tiếng nói dân tộc; nỗi xúc động tột cùng trong giây phút cuối,...
  • Hành động bất ngờ khi viết lên bảng: “NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM”.

3. Kết bài

• Thầy Ha-men là một người dân bình thường của nước Pháp có tinh thần dân tộc sâu sắc, người ý thức được vai trò của ngôn ngữ dân tộc trong cuộc đấu tranh chống lại kẻ thù xâm lược.

“Buổi học cuối cùng” của nhà văn Pháp An-phông-xơ Đô-đê được sáng tác vào cuối thế kỉ XIX. Nội dung truyện kể về buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp ở một ngôi trường tiểu học vùng An-dát (giáp biên giới Phổ), sau khi bị quân Phổ chiếm đóng. Để nắm được những nội dung kiến thức cần đạt khi học tiết văn này, các em có thể tham khảo bài soạn tại đây: Bài soạn Buổi học cuối cùng.