- Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản nguyên thủy (công xã nguyên thủy):

là hính thái đầu tiên và sơ khai nhất trong lịch sử loài người. Một số đặc trưng nổi bật của hình thái này là:

+Tư liệu lao động thô sơ, chủ yếu sử dụng đồ đá, thân cây làm công cụ lao động

+ Cơ sở kinh tế là sự sở hữu chung về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động

+ Là xã hội chưa có giai cấp, Nhà nước và pháp luật

+ Quan hệ sản xuất là quan hệ bình đẳng, cùng làm cùng hưởng thụ.

- Hình thái kinh tế - xã hội chiếm hữu nô lệ: đặc trưng của hình thái này là đã thay thế chế độ công hữu (sở hữu chung) về từ liệu sản xuất sang chế độ tư hữu chủ nô, thay thế xã hội không có giai cấp thành xã hội có giai cấp đối kháng (chủ nô – nô lệ). Giai cấp chủ nô dùng bộ máy cai trị của mình bóc lột tàn nhẫn sức lao động của nô lệ, nô lệ trong xã hội này được coi như một công cụ lao động biết nói. Hình thái này cũng tạo ra kiểu nhà nước đầu tiên: Nhà nước chủ nô.

- Hình thái kinh tế - xã hội phong kiến: giai cấp thống trị mới trong hình thái này là giai cấp quý tộc ,địa chủ, giai cấp bị trị là nông nô, nông dân. Phương pháp bóc lột sức lao động trong xã hội chiếm hữu nô lệ được thay thế bằng hình thức bóc lột địa tô – người nông dân được giao đất đai và canh tác trên thửa ruộng của mình, đến kỳ hạn nộp tô thuế cho địa chủ

- Hình thái kinh tế tư bản chủ nghĩa: Xuất hiện đầu tiên ở châu Âu, và chính thức xác lập đầu tiên ở Anh và Hà Lan vào thế kỷ 17. Gắn với nền sản xuất công nghiệp có năng suất lao động cao. Bản chất sự “bóc lột” nằm ở giá trị thặng dư mà sức lao động tạo ra khi các nhà tư bản thuê lao động và sử dụng sức lao động.

- Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa: là hình thái phát triển cao nhất của xã hội loài người. Cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội là nền sản xuất công nghiệp hiện đại gắn liền với lực lượng sản xuất đã phát triển ở trình độ cao. Thiết lập chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu: xóa bỏ những mâu thuẫn đối kháng trong xã hội, giúp gắn bó các thành viên trong xã hội với nhau vì lợi ích căn bản.

+ Chủ nghĩa xã hội thực hiện nguyên tắc phân phối theo lao động: cơ sở cho công bằng xã hội.

+ Chủ nghĩa xã hội có nhà nước XHCN là nhà nước kiểu mới, nhà nước mang bản chất của giai cấp công nhân, mang bản chất nhân dân rộng rãi và tính dân tộc sâu sắc, thực hiện quyền lực và lợi ích của nhân dân. Nhà nước XHCN do Đảng cộng sản lãnh đạo.

+ Chủ nghĩa xã hội giải phóng con người khỏi áp bức bóc lột, thực hiện công bằng, bình đẳng, tiến bộ xã hội, tạo những điều kiện cơ bản để con người phát triển.