Thuyền, một biểu tượng gắn bó sâu sắc với cuộc sống, văn hóa và truyền thống của người Việt Nam, đã thể hiện sự đa dạng và độc đáo của văn hóa dân gian trong từng vùng đất từ xưa đến nay.

Thuyền rồng, thường được gọi là "thuyền ngự" khi được sử dụng trong các lễ hội và sự kiện trọng đại. Trong văn hóa dân gian, thuyền rồng mang ý nghĩa linh thiêng và trọng đại. Đặc biệt, trong các lễ hội tôn vinh các anh hùng dân tộc và võ tướng có công lao lớn, thuyền rồng được coi là phương tiện để các vị thần "ngự" xuống để mang lại phúc lợi, sức khỏe và thịnh vượng cho người tổ chức lễ hội và khán giả tham dự. Đua thuyền rồng trên biển ở các địa điểm như Cát Bà, Cát Hải và Đồ Sơn là một ví dụ điển hình cho nét đặc sắc của văn hóa biển, tạo ra một sự kết nối giữa con người và biển cả.

Lễ hội ở đền Quả xã Bạch Ngọc, huyện Đô Lương, Nghệ An, nổi tiếng với đua thuyền rồng. Đây là nơi mà cả đội đua thuyền là những người phụ nữ, nhưng cũng có các cuộc thi nam vs. nam và nam vs. nữ, mặc dù ít hơn. Trước khi lễ hội khởi tranh, có lễ trai đình đặc biệt, trong đó 12 chiếc thuyền rồng được rước từ đền Quả đến sông Lam, theo truyền thống, nhằm tôn vinh công đức của Hoàng tử Uy Minh Vương, con thứ tám của vua Lý Thái Tổ.

Ở Đồng Hới, Quảng Bình, lễ hội đua thuyền rồng lại có một bản sắc riêng. Theo tín ngưỡng địa phương, thuyền rồng là biểu tượng của "dương", trong khi thuyền phượng là biểu tượng của "âm". Cuộc đua diễn ra trên quãng đường dài 20km từ làng Đồng Hải đến cửa sông Nhật Lệ, với các địa hình và hướng gió khác nhau, thường xuyên thay đổi theo triều cường.

Lễ hội thuyền đua ở Đào Xá, Tam Thanh, Phú Thọ, lại có những quy tục đua và quan niệm khác biệt. Tại đây, "dương" thường được biểu tượng bằng hình thái của một con chim, trong khi "âm" thường là hình dáng của một con cá. Cuộc đua chỉ diễn ra vào buổi tối, sau lễ thần nước và được gọi là "tiệc bơi", một dịp để tôn vinh các thần linh.

Ở làng Đăm, Tây Tựu, Hà Nội, lễ hội đua thuyền đua có từ thế kỷ XV. Cả phần đầu và đuôi của thuyền rồng thường được trang trí với hình ảnh của rồng. Cuộc đua thuyền rồng diễn ra vào buổi chính ngày trên sông Nhuệ, đúng vào lúc chính Ngọ (12 giờ trưa). Cuộc thi này có liên quan đến tướng Bạch Hạc Tam Giang, một nhân vật huyền thoại thời vua Hùng thứ XVI và ghi nhận việc tôn vinh 172 làng thờ Bạch Hạc Tam Giang. Thuyền đua ở đây thường được trang trí với hình thái đầu rồng, hình chim hạc và hình con ly (kỳ lân).

Vùng Trung Bộ, với sự ngắn ngủn của các con sông, đã tạo ra các lễ hội đua thuyền trên cạn, có cuộc thi múa tay chèo biểu diễn tượng trưng, và có phần tương tự như cuộc đua thuyền ghe ở miền Nam. Còn ở vùng biển phía nam, việc lắc thuyền thúng trở thành một phần của lễ hội đua thuyền, thêm phần phong phú cho văn hóa đua thuyền dân gian Việt Nam. Tất cả những lễ hội đua thuyền trên đã tạo nên một phần quý báu của bản sắc văn hóa Việt Nam, tổng hòa giữa thể thao, nghệ thuật (như ca hát và nhạc) và truyền thống văn hóa dân gian.