Đáp án:

Giải thích các bước giải:

Sinh học là môn khoa học tự nhiên. Kiến thức Sinh học, ngoài hệ thống lí thuyết hoàn chỉnh về sự sống của muôn loài còn có các định luật được mô tả bằng công cụ toán học. Vì vậy, để học tốt môn Sinh học cần phải biết kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và bài toán.

Đối với học sinh trung học phổ thông, việc giải các bài toán Quy luật di truyền, đồng thời đáp ứng với yêu cầu của trắc nghiệm thật sự là không dễ. Vậy nên, việc nhận biết nhanh các quy luật di truyền sẽ góp phần giúp học sinh định hướng cách trình bày và dự đoán kết quả của bài tập. Điều này rất hữu ích cho học sinh khi làm các câu hỏi trắc nghiệm. Để thiết thực giúp các em trong việc rèn luyện và ôn tập chuẩn bị cho các kì thi trắc nghiệm khách quan sắp đến, tôi có ý tưởng viết chuyên đề:

"Phương pháp nhận biết nhanh các quy luật di truyền"

I. Trường hợp bài toán đã xác định tỷ lệ phân ly kiểu hình ở đời con:

   1. Dựa vào kết quả phân ly kiểu hình của đời con:

      1.1. Khi lai 1 tính trạng:

Tìm tỉ lệ phân tích về KH ở thế hệ con đối với loại tính trạng để từ đó xác định quy luật di truyền chi phối.

+ 3:1 là quy luật di truyền phân ly, trội lặn hoàn toàn.

+ 1:2:1 là quy luật di truyền phân ly, trội không hoàn toàn (xuất hiện tính trạng trung gian do gen nằm trên NST thường hoặc NST giới tính)

+ 2:1 tỉ lệ của gen gây chết.

+ 9:3:3:1 hoặc 9:6:1 hoặc 9:7 là tính trạng di truyền theo tương tác bổ trợ.

+ 12:3:1 hoặc 13:3 là tính trạng di truyền theo quy luật tương tác át chế trội.

+ 9:3:4 là tương tác át chế do gen lặn.

+ 15:1 là tương tác cộng gộp.

Ví dụ 1: (ĐH 2007) Cho lai hai cây bí quả tròn với nhau, đời con thu được 272 cây bí quả tròn, 183 cây bí quả bầu dục và 31 cây bí quả dài. Sự di truyền tính trạng hình dạng quả bí tuân theo quy luật

A. phân li độc lập của Menđen.                                       B. liên kết gen hoàn toàn.

C. tương tác cộng gộp.                                                   D. tương tác bổ trợ.

Ví dụ 2: (ĐH 2008) Lai hai dòng cây hoa trắng thuần chủng với nhau, F1 thu được toàn cây hoa trắng. Cho các cây F1 tự thụ phấn, ở F2 có sự phân li kiểu hình theo tỉ lệ: 131 cây hoa trắng : 29 cây hoa đỏ. Cho biết không có đột biến xảy ra, có thể kết luận tính trạng màu sắc hoa di truyền theo quy luật

A. hoán vị gen.                                                    B. di truyền ngoài nhân.

C. tương tác giữa các gen không alen.               D. liên kết gen.

      1.2. Khi lai 2 hay nhiều cặp tính trạng:

     Việc xác định quan hệ giữa các gen căn cứ vào việc đối chiếu kết quả của đề cho với kết quả nhân xác suất từng cặp tính trạng.

•   Nếu kết quả nhân phù hợp với tỉ lệ phân tính chung của 2 tính trạng trong đề thì các gen di truyền phân ly độc lập
•   Nếu kết quả nhân không phù hợp với tỉ lệ phân tính chung của 2 tính trạng trong đề thì các gen di truyền liên kết; Tuy nhiên hãy còn 1 bước nữa là nếu liên kết gen thì liên kết hoàn toàn hay hoán vị gen:
  •   Nếu số kiểu hình đề cho ít hơn kết quả nhân xác suất: Liên kết hoàn toàn.
  •   Nếu số kiểu hình đề cho bằng kết quả nhân xác suất: Hoán vị gen.

Ví dụ: Cho lai hai thứ cà chua: quả đỏ-thân cao với quả đỏ-thân thấp thu được 37.5% quả đỏ-thân cao: 37.5% quả đỏ -thân thấp: 12.5% quả vàng-thân cao: 12.5% quả vàng-thân thấp. Biết rằng mỗi tính trạng do 1 gen quy định. Xác định quy luật di truyền chi phối các tính trạng trên?

Giải:

+ Xét riêng từng tính trạng ở thế hệ con:

   Tính trạng màu: ( 37,5% + 37,5% ) đỏ : ( 12,5% + 12,5% ) vàng = 75% đỏ : 25% vàng

   Tính trạng chiều cao: ( 37,5% + 12,5% ) cao : ( 37,5 % + 12,5% ) thấp = 50% cao : 50% thấp

+ Nhân 2 tỉ lệ này ( 75% đỏ : 25% vàng ) ( 50% cao : 50% thấp) = 37.5% quả đỏ-thân cao: 37.5% quả đỏ -thân thấp: 12.5% quả vàng-thân cao: 12.5% quả vàng-thân thấp, phù hợp với phép lai trong đề bài. Vậy 2 cặp gen quy định 2 tính trạng phân li độc lập với nhau.

   2. Dựa vào kết quả phân ly kiểu hình trong phép lai phân tích:

 Dựa vào kết quả của phép lai để xác định tỷ lệ và loại giao tử sinh ra của các cá thể cần tìm.

+ Nếu tỉ lệ KH 1:1 thì đó là sự di truyền 1 tính trạng do 1 gen chi phối

+ Nếu tỉ lệ KH 3:1 thì được di truyền theo quy luật tương tác gen, trong tính trạng có 2 kiểu hình.

- Tương tác bổ trợ 9:7

- Tương tác át chế 13:3

- Tương tác cộng gộp 15:1

+ Nếu có tỉ lệ KH 1:2:1 thì tính trạng được di truyền theo quy luật tương tác gen trong trường hợp tính trạng có 3 kiểu hình.

- Tương tác bổ trợ 9:6:1

- Tương tác át chế lặn 9:3:4

- Tương tác át chế trội 12:3:1

+ Tỉ lệ KH 1:1:1:1 là sự di truyền tương tác bổ trợ 1 tính trạng có 4 kiểu hình 9:3:3:1 hoặc là lai 2 cặp tính trạng tuân theo định luật phân ly độc lập có tỉ lệ kiểu hình là 9:3:3:1.

II. Nếu đề bài không xác định tỷ lệ phân li kiểu hình của đời con mà chỉ cho biết 1 kiểu hình nào đó ở con lai.

+ Khi lai 1 cặp tính trạng, tỉ lệ 1 kiểu hình được biết bằng hoặc là bội số của 25% (hay 1/4).

+ Khi lai 2 cặp tính trạng mà tỉ lệ 1 kiểu hình được biết bằng hoặc là bội số của 6.25% (hay 1/16 ), hay khi lai n cặp tính trạng mà từ tỉ lệ của KH đã biết cho phép xác định được số loại giao tử của bố (hoặc mẹ) có tỉ lệ bằng nhau và bằng 25% hoặc là ước số của 25%.

=>Đó là các bài toán thuộc định luật Menden.

Ví dụ: Cho lai 2 cây đậu thuần chủng khác nhau 2 cặp tính trạng tương phản, F1 thu được toàn bộ cây thân cao - hoa đỏ. Cho F1 tạp giao F2 thu được 16000 cây trong đó có 9000 cây thân cao - hoa đỏ. Hai cặp tính trạng trên bị chi phối bởi quy luật di truyền.

A. Tương tác át chế                                                    C.Tương tác bổ trợ

B. Phân li độc lập                                                        D. Tương tác cộng gộp

Giải:
Tỉ lệ cây cao- đỏ thu được ở thế hệ F2 là 9000/16000=9/16= 56.25% là bội số của 6.25%

=> Đó là bài toán thuộc định luật Menden

=> Chọn đáp án B

III. Tính trạng do 1 hay 2 gen quy định? Xác định kiểu gen tương ứng của cơ thể lai:
Tùy vào số tổ hợp ở đời con của từng phép lai và tính trội lặn hoàn toàn hay không hoàn toàn ở thế hệ lai.

+ Phép lai hai cá thể dị hợp (thường là cho F1 giao phối với nhau) cho số tổ hợp không quá 4 thì thường do 1 gen quy định; số tổ hợp hơn 4 nhưng không quá 16 thường do 2 gen quy định.

* Ví dụ Khi lai F1 dị hợp được F2 phân ly tỉ lệ 11: 2: 2: 1 (tổng có 16 tổ hợp) thì chắc chắn không phải là 1 gen quy định.

+ Phép lai phân tích F1: nếu cho số tổ hợp không quá 4 nhưng không phải 1:1, lúc này lại do 2 gen quy định...

* Ví dụ Khi lai phân tích được 3 đỏ: 1 xanh (4 tổ hợp) thì cũng chắc chắn không phải là 1 gen.

+ Lai F1 với 1 cá thể bất kì: số tổ hợp tối đa khi lai hai cá thể dị hợp với nhau, từ đó có thể loại trừ các khả năng không đúng.

*Ví dụ Khi lai hai cá thể bất kì về tính trạng A mà cho con tới 8 tổ hợp thì chắc chắn tính trạng do 2 gen quy định, trong đó 1 cá thể dị hợp cả 2 gen, 1 cá thể dị hợp 1 gen (thường là dị hợp và đồng hợp lặn gen còn lại)...

IV. Gen này có gây chết không?

- Dấu hiệu của kiểu này là số tổ hợp ở đời con không chẵn, có thể là 3, 7,.. thay vì 4, 8... Đây là 1 dấu hiệu ít gặp nhưng vẫn phải nghĩ đến.

- Nếu đời con phân ly tỉ lệ đặc biệt VD 2:1 thì gần như có thể chắc chắn là gen gây chết, và thường là gây chết ở trạng thái đồng hợp trội.

V. Các trường hợp riêng:

+ Dựa vào kết quả phân li kiểu hình của F1 lai với cơ thể khác. cần chú ý những tỉ lệ đặc biệt sau đây: 7:1; 4:3:1; 6:1:1; 5:3 đây là tỉ lệ của tính trạng nảy sinh do tương tác gen, tùy từng trường hợp cụ thể mà xác định chính xác tính trạng được xét, di truyền theo quy luật di truyền nào.