Nguyễn Trãi được biết đến không những là vị tướng tài giỏi, có tài thao lược về nhiều lĩnh vực như chính trị quân sự ngoại giao mà còn là người với nhiều sáng tác có giá trị văn chương và tnh thần nhân đạo cao cả. Những tác phẩm lớn cần được nhắc tên như Bình ngô đại cáo, Lam Sơn thực lục, và nhiều tác phẩm thơ khác. Cảnh ngày hè là một trong số những bài thơ được viết khi nhà thơ quy về ở ẩn, sống một cuộc sống thanh bình, yên ả với cảnh thôn quê. Nhưng ẩn chứa sau khung cảnh ấy chính là những tâm sự sâu kín của một vị hiền tài vẫn nặng lòng với nỗi nước nhà.

Bài thơ mở đầu với hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp đầy sức sống trong mùa hè sôi động.. Khi nhịp sống bắt đầu vào hè, mọi thứ trở nên xáo động với âm thanh quen thuộc của tiếng ve, của hương thơm muôn vàn cây trái và màu sắc sặc sỡ của nhiều loài thực vật

Bài thơ mở đầu với nhịp thơ chậm rãi 1/2/3 nhằm thể hiện phong thái ung dung, tự do tự tai của tác giả, đây cũng chính là tâm thế mà tác giả đang ngồi và nhìn ngắm những khung cảnh xung quanh mình. Theo thể thất ngôn bát cú, câu thơ trong bài thơ lại được lược đi một chữ là bắt đầu cho chuỗi sáng tạo đầy táo bạo và mới mẻ của thơ Nôm. Tâm thế của tác giả là “ rỗi” chữ “rỗi” ở đây dường như nói lên tất cả. Công việc triều chính đã gác lại, mọi sự bây giờ chỉ là đắm mình vào khung cảnh thiên nhiên và bắt đầu mơ màng về khung cảnh tươi đẹp ấy. Tâm hồn con người dường như thoải mái và trải rộng hơn, mọi thứ cũng trở nên cao rộng hơn bình thường.  Nhưng thực chất ông có thực sự cảm thấy nhàn rỗi khi mà nước nhà đang rơi vào cảnh bận rộn, gây dựng lại triều chính và ổn định dân tình mà ông chẳng thể làm gì để thay đổi chính sự hay góp sức mình cho toàn dân đất nước. Phải chăng đằng sau ấy là một nụ cười chua chát đầy xúc động?

Những loài thực vật được tác giả nhắc tên chính là hòe lục, thạch lựu hay hồng liên trì, chính là những loài nổi bật và đặc trưng cho khung cảnh ngày hè tươi đẹp. Mùa nào thức ấy, chỉ cần những loài hoa kia nở rộ hoa người ta đã biết mùa hè đang đến thực sự rất rõ rệt. Và thiên nhiên lại còn vô cùng đầy sức sống, mãnh liệt và vô cùng tràn trề. Bằng cách sử dụng các động từ như “ đùn đùn hay phun “ tất cả như đang tỏa ra một sức mạnh và đua nhau chen sắc. Những màu sắc thu hút sự chú ý của con người, màu đỏ nổi bật giữa những tán lá rậm rạp  hay mùi hương thoang thoảng của hồng liên trì.

Hòe lục đùn đùn tản rợp giương .  

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.

Nhịp thơ có sự thay đổi nhịp nhàng tạo điểm nhấn uyển chuyển cho toàn khổ thơ, từ câu thơ thứ hai là ¾ thành 4/3. Phải chăng trong câu thơ có ngụ ý về cuộc đời của tác giả, cuộc đời của một đại anh hùng, đầu đội trời chân đạp đất , sôi sục khí thế thì đến lúc này lí tưởng chẳng bao giờ phai nhạt dù đã trở về ở ẩn, không màng chính sự nhưng vẫn nghĩ đến một đất nước thanh bình, dân cư thái hòa

Không chỉ dừng lại ở miêu tả khung cảnh của thiên nhiên ngày hè tươi đẹp mà còn miêu tả khung cảnh nhộn nhịp đầy nhịp sống của người dân lao động. Không trực tiếp nói tới con người nhưng hình ảnh “ làng như phủ” cũng cho thấy cuộc sống của những người dân lao động cũng vô cùng đông đúc và tấp nập. Âm thanh “ lao xao” cộng hưởng với “ dắng dỏi” càng tạo thêm phần sôi động.

Lao xao chợ cá làng ngư phủ,

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.

Tâm trạng của tác giả cũng có chút chuyển đổi, cũng nô nức và háo hức bởi khung khảnh con người và cuộc sống thường dân của người lao động tấp nập nhộn nhịp. Từ khung cảnh thiên nhiên cho đến cuộc sống con người, dưới con mắt quan sát của tác giả càng thêm đẹp. Từ đó từ trong thâm tâm  của tác giả cũng khơi dậy một nỗi niềm mãnh liệt, nỗi niềm về quốc thái dân an, về cuộc sống của những người dân lao động thêm thuận buồm xuôi gió.

Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,

Dân giàu đủ khắp đòi phương.

Ước trog tay có chiếc đàn của vua Ngu Thuấn để đàn lên một khúc. Ở đây tác giả đã sử dụng điển tích điển cố để nhắc lại vị vua đã cai trị một thời , được lí tưởng hóa trở thành hình tượng tiêu biểu, mang lại cuộc sống ấm no cho nhân dân. Trong lòng tác giả dù ở đâu, làm gì, có làm quan trong triều đình hay quy về ở ẩn thì vẫn luôn lắng lo cho cuộc sống của người dân

Vượt qua mọi khó khăn thử thách Nguyễn Trãi vẫn giữ vững tinh thần và lí tưởng của mình, vẫn hết lòng yêu thương và thường trực nỗi niềm yêu nước thương dâ. Ông xứng đáng là một chí sĩ yêu nước và một nhà thơ lớn với tinh thần nhân đạo sâu sắc

1. Phân tích đề

- Yêu cầu: phân tích nội dung, nghệ thuật của bài thơ Cảnh ngày hè.

- Phạm vi tư liệu, dẫn chứng: các chi tiết, hình ảnh có trong bài thơ Cảnh ngày hè (Nguyễn Trãi)

- Phương pháp lập luận chính: phân tích.

2. Hệ thống luận điểm

- Luận điểm 1: Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ngày hè (màu sắc, âm thanh, trạng thái của cảnh vật...)

+ Bức tranh thiên nhiên rực rỡ, sống động, nhiều màu sắc

+ Bức tranh cuộc sống con người ồn ã, tràn đầy sức sống.

- Luận điểm 2: Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân qua tâm sự và ước nguyện.

+ Ước nguyện lớn nhất là đất nước yên bình, nhân dân ấm no, hạnh phúc

+ Dù sống trong cảnh thanh nhàn nhưng vẫn nặng lòng với dân với nước.

Tham khảo hướng dẫn soạn bài Cảnh ngày hè để nắm vững những chi tiết nội dung chính cần triển khai.

Lập dàn ýphân tích Cảnh ngày hè

Mời các em cùng tham khảo mẫu dàn ý chi tiết phân tích bài thơ Cảnh ngày hè do Đọc Tài Liệu biên soạn ngay sau đây:

Mở bài phân tích Cảnh ngày hè

- Giới thiệu sơ lược về tác giả Nguyễn Trãi và bài thơ Cảnh ngày hè.

+ Nguyễn Trãi (1380-1442) là một nhà thơ với tình yêu thiên nhiên, con người, cuộc sống,...; người anh hùng với lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân...

+ "Cảnh ngày hè" là bài thứ 43 thuộc phần “Bảo kính cảnh giới” (gương báu răn mình), ở phần vô đề của Quốc âm thi tập, ra đời trong những năm Nguyễn Trãi là nhàn quan, không được vua tin dùng như trước.

- Có thể trích dẫn lại nội dung bài thơ.

Thân bài phân tích Cảnh ngày hè

* Phân tích 6 câu thơ đầu: Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ngày hè

- Hoàn cảnh sống của Nguyễn Trãi trong những ngày về ở ẩn (câu thơ đầu)

"Rồi hóng mát thuở ngày trường"

+ “Rồi”: là một từ cổ có nghĩa là rảnh rỗi, nhàn hạ

+ “Ngày trường”: ngày dài, chỉ khoảng thời gian rảnh rỗi.

+ Hóng mát: hoạt động an nhàn, tĩnh tại, thư thái

=> Cuộc sống khi về ở ẩn của Nguyễn Trãi: Rảnh rỗi, nhàn hạ với những hoạt động nhẹ nhàng, thư thái, thảnh thơi.. Nguyễn Trãi một đời bận rộn, tận tâm vì đất nước, đây là những giây phút hiếm hoi của cuộc đời ông.

- Bức tranh thiên nhiên rực rỡ, sống động (3 câu tiếp theo) được cảm nhận bằng nhiều giác quan:

"Hoè lục đùn đùn tán rợp giương 

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương"

+ Hình ảnh lá hòe, thạch lựu, hoa sen xuất hiện trong 3 câu thơ trên là những sự vật gần gũi, quen thuộc của mùa hè.

+ Màu sắc, trạng thái của các sự vật được tác giả miêu tả : màu xanh của hoa hòe, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, trạng thái "đùn đùn, rợp, phun, tiễn, mùi hương".

-> Các sự vật hiện lên vừa có màu sắc vừa có trạng thái, vừa có mùi hương.

=> Các sự vật gần gũi, giản dị qua cách phối hợp đường nét, màu sắc cùng các động từ mạnh của tác giả đã vẽ lên một bức tranh căng tràn sự sống, thể hiện tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, yêu thiên nhiên.

- Bức tranh cuộc sống con người (2 câu thơ tiếp theo):

Lao xao chợ cá làng ngư phủ,

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương

+ Những từ Hán Việt như ngư phủ, cầm ve, tịch dương kết hợp nhuần nhuyễn với những từ thuần Việt tạo nên vẻ đẹp vừa mộc mạc, bình dị, vừa trang trọng tao nhã.

+ Cuộc sống được cảm nhận bằng âm thanh: Âm thanh "lao xao" từ chợ cá, tiếng ve râm ran mỗi độ hè về.

-> Sử dụng từ láy tượng thanh “lao xao” và “dắng dỏi” kết hợp với nghệ thuật đảo cấu trúc câu nhằm nhấn mạnh những âm thanh bao trùm làng quê.

=> Cuộc sống ồn ã, tràn đầy âm thanh và sức sống của con người nơi đây.

=> Tâm hồn lạc quan, yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống của Nguyễn Trãi.

* Phân tích 2 câu thơ cuối: Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân qua tâm sự và ước nguyện

"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng

Dân giàu đủ khắp đòi phương"

- “Dẽ” là từ cổ nghĩa là lẽ, lẽ ra

- "Ngu cầm": Điển tích, điển cố kể về hai vị vua nổi tiếng là vua Nghiêu và vua Thuấn - những ông vua nhân từ đem lại cuộc sống hưng thịnh, thái bình, ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Mỗi ngày, vua thường đem đàn khúc Nam Phong ca ngợi cảnh thái bình thịnh trị.

-> Ước nguyện của Nguyễn Trãi: Ước có cây đàn ngợi ca khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp và cuộc sống thanh bình nơi quê hương; ước nguyện lớn nhất là đất nước yên bình, nhân dân ấm no, hạnh phúc.

=> Tấm lòng của nhà thơ: Dù sống trong cảnh thanh nhàn nhưng Nguyễn Trãi vẫn nặng lòng với dân với nước, luôn ước mơ, khát khao về cuộc sống no đủ, ấm áp sung túc không chỉ trên quê hương ông mà còn trải khắp đất nước.

Kết bài phân tích Cảnh ngày hè

- Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ:

+ Nội dung: Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên ngày hè; tâm hồn chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước tha thiết của tác giả.

+ Nghệ thuật: Giọng điệu trữ tình, sâu lắng, bút pháp tả sinh động; thể thơ sáng tạo thất ngôn xen lục ngôn; ngôn ngữ thơ phong phú, đa dạng vừa có lớp từ Hán Việt; sử dụng các điển tích, điển cố.

- Mở rộng: Liên hệ với những bài thơ cùng chủ đề như “Quy hứng” của Nguyễn Trung Ngạn, “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm.