Mỗi buổi sớm thần vui hằng gõ củ

Tháng giêng ngon như một cặp môi gần...

(...)

Ta muốn ôm

Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn.

Mỗi lần những dòng thơ trên, nhạc điệu Vội vàng cứ ngân vang dào dạt mãi trong lòng ta, tình yêu đời, yêu sống như tát mãi không bao giờ cạn... Cảm thức về thời gian, về mùa xuân, về tuổi trẻ... như những lớp sóng vỗ vào tâm hồn ta. Vội vàng là bài thơ độc đáo nhất, mới nhất của thi sĩ Xuân Diệu in trong tập Thơ thơ (1933-1938) - đóa hoa đầu mùa đầy hương sắc làm rạng danh một tài thơ thế kỷ.

Bài thơ Vội vàng nói lên nhịp điệu sống, khát vọng sống của tuổi trẻ rất đẹp, rất đáng yêu. Một đời người chỉ có một lần tuổi trẻ. Phải biết trân trọng, quý trọng và sống hết mình với tuổi trẻ, với mùa xuân và với thời gian.

Trong Tiểu dẫn về bài thơ Vội vàng (Ngữ văn 11), giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh viết: Đây là tiếng nói của một tâm hồn yêu đời, yêu sống đến cuồng nhiệt. Nhưng đằng sau những tình cảm ấy, có cả một quan niệm nhân sinh mới chưa thấy trong thơ ca truyền thống.

Thiên nhiên rất đẹp đầy hương sắc của hoa trên đồng nội xanh rì, của lá cành tơ phơ phất. Tuần tháng mật của ong bướm. Khúc tình si của yến anh. Và này đây ánh sáng chớp hàng mi. Chữ này đây được 5 lần nhắc lại diễn tả sự sống ngồn ngộn phơi bày, thiên nhiên hữu tình xinh đẹp thật đáng yêu. Vì lẽ đó nên phải vội vàng tắt nắng đi và buộc gió lại. Trong cái phi lý có sự đáng yêu của một tâm hồn lãng mạn.

Tuổi trẻ rất đẹp, rất đáng yêu. Bình minh là khoảnh khắc tươi đẹp nhất của một ngày, đó là lúc thần vui hằng gõ cửa. Tháng giêng là tháng khởi đầu của mùa xuân, ngon như một cặp môi gần. Một chữ ngon chuyển đổi cảm giác thần tình, một cách so sánh vừa lạ vừa táo bạo. Chiếc môi ấy chắc là của giai nhân, của trinh nữ. Đấy là câu thơ hay nhất, mới nhất cho thấy sắc cảm giác và tâm hồn yêu đời, yêu sống đến cuồng nhiệt của thi sĩ Xuân Diệu.

Chắc là Xuân Diệu viết bài thơ này trước năm 1938, lúc ông trên dưới 20 tuổi - cái tuổi thanh niên bừng sáng, nhưng thi sĩ đã vội vàng một nửa cách nói rất thơ - chẳng cần đến tuổi trung niên (nắng hạ) mới luyến tiếc tuổi hoa niên. Dấu chấm giữa dòng thơ, thơ cô không hề có. Như một tuyên ngôn vội vàng:

Tháng giêng ngon như một cặp môi gần

Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa

Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân

Vội vàng vì thiên nhiên quá đẹp, vì cuộc sống quá yêu, vì tuổi trẻ quá thơ mộng. Đang tuổi hoa niên mà đã vội vàng ... Cảm thức của thi sĩ về thời gian, về mùa xuân, về tuổi trẻ rất hồn nhiên, mới mẻ.

Quan niệm về thời gian có nhiều cách nói. Thời gian là vàng ngọc. Bóng ngả lưng ta. Thời gian vun vút thoi đưa, như bóng câu (tuấn mã vút qua cửa sổ, như nước chảy qua cầu. Thời gian một đi không trở lại, Xuân Diệu cũng có một cách nói rất riêng: tương phản đối lập để chỉ ra cái lượng trời cho một đời người chỉ có một thời xuân mà tuổi trẻ một đi qua không bao giờ trở lại...

Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua

Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già

Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất

Lòng tôi rộng nhưng lượng trời cứ chật

Không cho dài thời trẻ của nhân gian

Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn

Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại!

Giọng thơ sôi nổi như nước tự mạch nguồn tuôn ra. Một hệ thống tương phản đối lập: tới - qua, non - già, hết - mất, rộng- chật, tuần hoàn - bất phục hoàn, vô hạn - hữu hạn - để khẳng định một chân lý - triết lý: tuổi xuân một đi không trở lại, phải quý tuổi xuân.

Cách nhìn nhận của thi nhân về thời gian cũng rất tinh tế, độc đáo nhạy cảm. Trong hiện tại đã bắt đầu có quá khứ và đã hé lộ mầm tương lai, cái đáng có lại đang mất dần đi.

Và mối tương giao mầu nhiệm của cảnh vật, của tạo vật hình như mang theo nỗi buồn chia phôi hoặc tiễn biệt, phải hờn vì xa cách, phải sợ vì độ phai tàn sắp sửa. Cảm xúc lãng mạn dào dạt trong cái vị đời. Nói cảnh vật thiên nhiên mà là để nói về con người, nói về nhịp sống khẩn trương vội vàng của tạo vật. Với Xuân Diệu hầu như cuộc sống nơi vườn trầu đều ít nhiều mang bi kịch về thời gian:

Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi

Khắp sông núi vẫn than thầm tiễn biệt

Cũng là gió, là chim... nhưng gió khẽ thì thào vì hờn, còn chim thì bỗng ngừng hót, ngừng reo vì sợ! Câu hỏi tu từ xuất hiện cũng là để làm nổi bật cái nghịch lý giữa mùa xuân - tuổi trẻ và thời gian:

Con gió xinh thì thào trong lá biếc

Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?

Chim rộn ràng bỗng dứt tiếng reo thi

Phải chăng buồn vì nỗi phải bay đi?

Thi sĩ bỗng thốt lên lời than. Tiếc nuối - lo lắng và chợt tỉnh mùa chưa ngả chiều hôm nghĩa là vẫn còn trẻ trung, chưa già. Lên đường! Phải vội vàng, phải hối hả. Câu cảm thán với cách ngắt nhịp biến hóa làm nổi bật nỗi lòng vừa lo lắng băn khoăn vừa luống cuống tiếc rẻ, bâng khuâng:

Chẳng bao giờ, ôi! chẳng bao giờ nữa

Mau đi thôi! Mùa chưa ngả chiều hôm

Mở đầu bài thơ là cái tôi hăm hở tôi muốn tắt nắng đi. Kết thúc bài thơ là Ta, là mọi tuổi trẻ. Một sự hòa nhập và đồng điệu trong một đời người, trong dòng chảy thời gian: sống mãnh liệt, sống hết mình, sống nồng nàn say mê. Nghệ thuật trùng điệp trong diễn tả gợi lên cái ham hố, yêu đời. Ngôn từ đậm đà màu sắc cảm giác, xúc giác, rạo rực: Ta muốn ôm, Ta muốn riết... Ta muốn say... Ta muôn thâu...

Ta muốn ôm

Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn

Ta muốn riết mây đưa và gió lượn

Ta muốn say cánh bướm với tình yêu

Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều

Và non nước và cây, và cỏ rạng

Sống cũng là để yêu, yêu hết mình. Thơ hay vì màu sắc lãng mạn. Vì giọng thơ sôi nổi. Nghệ thuật vắt dòng với ba từ và xuất hiện trong một dòng thơ làm nổi bật cảm xúc. Say mê vồ vập cảnh đẹp, tình đẹp nơi vườn trần. Tất cả mùi thơm, ánh sáng, thanh sắc, xuân hồng... đều là nỗi niềm khao khát của thi nhân:

Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng

Cho no nê thanh sắc của thời tươi

Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi

Sống vội vàng không có nghĩa là sống gấp, ích kỷ trong hưởng thụ. Vội vàng thể hiện một tâm hồn yêu đời, yêu cuộc sống đến cuồng nhiệt.

Biết quý trọng thời gian, biết quý trọng tuổi trẻ, biết sống cũng là đi để yêu; tình yêu lứa đôi, tình yêu tạo vật. Tình cảm ấy đã thể hiện một quan niệm nhân sinh mới mẻ, cấp tiến. Bảy thập kỷ sau bài thơ Vội vàng ra đời, nhiều câu thơ của Xuân Diệu còn làm cho không ít người ngỡ ngàng! Xuân Diệu đã sống “vội vàng” như vậy 50 tác phẩm, hơn 400 bài thơ tình, ông đã làm giàu đẹp cho nền thi ca Việt Nam hiện đại.

Bài thơ Vội vàng cho thấy một cảm quan nghệ thuật rất đẹp rất nhân văn, một giọng thơ sôi nổi, dâng trào và lôi cuốn, hấp dẫn, có chất xúc giác trong thơ. Cách dùng từ rất bạo, cách cấu trúc câu thơ, đoạn thơ rất tài hoa. Vội vàng tiêu biểu nhất cho Thơ mới, thơ lãng mạn 1932-1941.

Nhà thơ Xuân Diệu đã đi vào thế giới vĩnh hằng những tao nhân mặc khách, nhưng ta vẫn cảm thấy ông đang hiện giữa cuộc đời và hát ca: Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!

Tình yêu cuộc sống thể hiện qua khát vọng phi thường:

“ Tôi muốn tắt nắng đi…

Cho hương đừng bay đi”

+ Nắng và “gió” vốn là những hiện tượng của thiên nhiên và có những quy luật riêng mà con người không thể thay đổi được.

+ XD muốn “tắt nắng”,  “buộc gió”, muốn chế ngự thiên nhiên, muốn đi ngược lại những quy luật muôn đời để vĩnh cửu hóa những hiện tượng mong manh “cho màu đừng nhạt mất”, “cho hương đừng bay đi”.

+ Cuộc sống trong mắt Xuân Diệu chính là một thế giới đầy màu sắc và hương thơm, vì vậy ngọn nguồn của những mơ ước phi thường ấy xuất phát chính từ tình yêu cuộc sống tha thiết, cháy bỏng của nhà thơ.

+ Khát khao lưu giữ từng khoảnh khắc kì diệu của cuộc sống đã tự nó bật thành điệp khúc “tôi muốn…”, như ngân mãi một mong muốn không bao giờ có thực, vì vậy lời thơ càng trở nên khắc khoải.

– Tình yêu cuộc sống thể hiện qua bức tranh rực rỡ sắc màu

+ Với cặp mắt “xanh non”, cặp mắt “biếc rờn”, XD đã nhìn cuộc sống như một thế giới thật nên thơ, thậ đáng yêu, đáng sống, đáng say, đáng đắm mình trong đó. Chất họa và chất nhạc đã tụ đầy đủ trong thơ ông để tấu lên, vẽ lên một thiên đường trên mặt đất:

Đó là một thế giới rực rỡ sắc màu của “tuần tháng mật”, của “đồng nội xanh rì”, của “cành tơ phơ phất”, của “ánh sáng chớp hành mi”, của “tháng giêng ngon như một cặp môi gần”…

Đó là một thế giới rộn rã âm thanh: của yến anh này đây khúc tình si, mỗi buổi sớm thần vui hằng gõ cửa…

+ Tất cả những cảnh vật rất đỗi bình dị, thân quen của cuộc sống đời thường như sống động, như rạo rực, đắm say đươi ngòi bút của XD bởi chúng đã được tắm trong một tình yêu nồng nàn, chếnh choáng men say từ trái tim thi sĩ, và bởi thế nên giữa chúng cũng chàn ngập yêu thương, cũng quấn quýt lấy nhau như một bản hợp xướng hài hòa của màu sắc, thanh âm và ánh sáng.

+ Hình ảnh độc đáo “tháng giêng ngon như một cặp môi gần” được coi như “nhãn tự” của đoạn thơ. Trong thế giới đầy xuân sắc và tình tứ của XD, chuẩn mực của cái đẹp không còn là thiên nhiên thường thấy trong thơ ca truyền thống mà là con người giữa tuổi trẻ và tình yêu nên vẻ non tơ trong ngần của tháng giêng đã được ví như một “cặp môi gần” quyến rũ, đầy mê đắm.

+ Biện pháp lặp cấu trúc tạo âm hưởng dập dồn, say đắm, gấp gáp như muốn cùng chạy đua cùng thời gian và cuộc sống.

+ Nhà thơ yêu cuộc sống, đắm say với cái đẹp là thế nhưng đó là một niềm vui không trọn vẹn, bởi “tôi sung sướng nhưng vội vàng một nửa, tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân”. Trái tim nhạy cảm của XD buồn nhất ngay trong lúc vui nhất vì ông quan niệm rằng “ xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua, Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già”. XD ý thức một cách sâu sắc về sự trôi chảy, không vĩnh viễn của thời gian nên “không chờ nắng hạ mới haoif xuân”, luôn muốn níu giữ những phút giây của hiện tại và bên cạnh tiếng reo vui bao giờ cũng là tiếng thở dài tiếc nuối đầy khắc khoải.

     Đoạn thơ thể hiện sâu sắc và độc đáo tình yêu cuộc sống của Xuân Diệu qua những khát vọng phị thường và bức tranh “thiên nhiên trên mặt đất”.