1. Hai câu đầu

⇒ Tác giả miêu tả chiếc bánh trôi nước một cách căn kẽ, chi tiết, cụ thể, từ hình dáng bên ngoài, nhân bánh đến cách thức làm bánh. Nghĩa tả thực của bài thơ là hình ảnh chiếc bánh trôi nước trắng, tròn và luộc chưa chín thì chìm, chín rồi thì nổi.

2. Hai câu sau 

⇒ Với cách nói ẩn dụ, tác giả ca ngợi vẻ đẹp ngoại hình và tâm hồn của người phụ nữ, đồng thời, cảm thương sâu sắc cho số phận lênh đênh, chìm nổi, phụ thuộc của họ

“Bánh trôi nước”- một tác phẩm nổi tiếng của Hồ Xuân Hương đã để lại dư âm sâu sắc cho biết bao độc giả.

Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Bài thơ với chủ đề vịnh vật mang hai lớp nghĩa: lớp nghĩa thứ nhất tác giả đã tả thực chiếc bánh trôi: bánh có màu trắng của bột nếp, có hình tròn xinh xắn; nếu người làm bánh nhào bột nhiều nước thì bánh sẽ “nát”, ít nước quá thì “rắn”; khi cho vào nước nguội, bánh chìm, lúc nước sôi, sẽ nổi lên. Dù bánh rắn hay nát, tròn méo như thế nào, nhân đường bên trong vẫn vậy vẫn ngọt ngào, tươi đỏ. Lớp nghĩa thứ hai phản ánh nhan sắc, thân phận và phẩm chất của những người phụ nữ trong xã hội xưa. Mở đầu bằng cụm từ quen thuộc “thân em” gần gữi với những bài ca dao - dân ca, nghe vừa dịu dàng, khiêm tốn vừa có chút tội nghiệp đáng thương. Tiếp sau, nhân vật trữ tình như đang giới thiệu về minh “vừa trắng lại vừa tròn”, phụ nữ Việt Nam quá đẹp, da dẻ trắng trẻo, thân hình tròn lẳn, phúc hậu, phẩm hạnh trước sau vẫn trọn vẹn, thủy chung; nữ thi sĩ không chỉ ca ngợi nhan sắc, vẻ đẹp bên ngoài mà còn trân trọng cả tâm hồn, đức hạnh bên trong, cách nói năng ứng xử khiêm nhường duyên dáng của chị em.Câu thơ thứ hai, kể về thân phận của chị em, Hồ Xuân Hương đã sử dụng thành ngữ một cách sáng tạo trong thơ của mình, nêu rõ cuộc đời long đong, vất vả của con người. Cụm từ nước non làm nhấn mạnh thêm cuộc đời long đong, chìm nổi ấy; giới từ “với” đi liền cùng hình ành “nước non” cho ta hiểu số phận, cuộc đời người phụ nữ bấp bênh, chìm nổi, xuống ghềnh, lên thác vì chồng, vì con và vì mọi người. Một đời xả thân, vị tha như thế cao cả biết bao nhiêu, đáng cảm thương và đáng trân trọng biết bao nhiêu. Câu thơ thứ ba đã hình tượng hóa cuộc đời không được làm chủ, không được quyết định tương lai hạnh phúc của người phụ nữ xưa… Hai từ “rắn, nát” đọc lên nghe thật tội nghiệp, thân phận con người ngỡ như một vật dụng nhỏ nhoi, tầm thường nhất. Hai câu thơ cuối có cấu trúc liền mạch theo kiểu câu ghép kết nối nhau bằng liên từ ghép “Mặc dầu...mà” tạo nên hai nghĩa đối lập rất ấn tượng. Chỉ với bốn câu thơ, hai mươi tám chữ, ngôn ngữ bình dị, bài thơ “Bánh trôi nước” đã cho thấy hình thể xinh đẹp, phẩm chất trong trắng, son sắt cùng thân phận chìm nổi của người phụ nữ Việt Nam xưa một cách sâu sắc.