“Bánh trôi nước”- một tác phẩm nổi tiếng của Hồ Xuân Hương đã để lại dư âm sâu sắc cho biết bao độc giả.

Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Bài thơ với chủ đề vịnh vật mang hai lớp nghĩa: lớp nghĩa thứ nhất tác giả đã tả thực chiếc bánh trôi: bánh có màu trắng của bột nếp, có hình tròn xinh xắn; nếu người làm bánh nhào bột nhiều nước thì bánh sẽ “nát”, ít nước quá thì “rắn”; khi cho vào nước nguội, bánh chìm, lúc nước sôi, sẽ nổi lên. Dù bánh rắn hay nát, tròn méo như thế nào, nhân đường bên trong vẫn vậy vẫn ngọt ngào, tươi đỏ. Lớp nghĩa thứ hai phản ánh nhan sắc, thân phận và phẩm chất của những người phụ nữ trong xã hội xưa. Mở đầu bằng cụm từ quen thuộc “thân em” gần gữi với những bài ca dao - dân ca, nghe vừa dịu dàng, khiêm tốn vừa có chút tội nghiệp đáng thương. Tiếp sau, nhân vật trữ tình như đang giới thiệu về minh “vừa trắng lại vừa tròn”, phụ nữ Việt Nam quá đẹp, da dẻ trắng trẻo, thân hình tròn lẳn, phúc hậu, phẩm hạnh trước sau vẫn trọn vẹn, thủy chung; nữ thi sĩ không chỉ ca ngợi nhan sắc, vẻ đẹp bên ngoài mà còn trân trọng cả tâm hồn, đức hạnh bên trong, cách nói năng ứng xử khiêm nhường duyên dáng của chị em.Câu thơ thứ hai, kể về thân phận của chị em, Hồ Xuân Hương đã sử dụng thành ngữ một cách sáng tạo trong thơ của mình, nêu rõ cuộc đời long đong, vất vả của con người. Cụm từ nước non làm nhấn mạnh thêm cuộc đời long đong, chìm nổi ấy; giới từ “với” đi liền cùng hình ành “nước non” cho ta hiểu số phận, cuộc đời người phụ nữ bấp bênh, chìm nổi, xuống ghềnh, lên thác vì chồng, vì con và vì mọi người. Một đời xả thân, vị tha như thế cao cả biết bao nhiêu, đáng cảm thương và đáng trân trọng biết bao nhiêu. Câu thơ thứ ba đã hình tượng hóa cuộc đời không được làm chủ, không được quyết định tương lai hạnh phúc của người phụ nữ xưa… Hai từ “rắn, nát” đọc lên nghe thật tội nghiệp, thân phận con người ngỡ như một vật dụng nhỏ nhoi, tầm thường nhất. Hai câu thơ cuối có cấu trúc liền mạch theo kiểu câu ghép kết nối nhau bằng liên từ ghép “Mặc dầu...mà” tạo nên hai nghĩa đối lập rất ấn tượng. Chỉ với bốn câu thơ, hai mươi tám chữ, ngôn ngữ bình dị, bài thơ “Bánh trôi nước” đã cho thấy hình thể xinh đẹp, phẩm chất trong trắng, son sắt cùng thân phận chìm nổi của người phụ nữ Việt Nam xưa một cách sâu sắc.

Nó tựa như vẻ đẹp của người phụ nữ vừa mềm mại, trắng trong, ngọt ngào thủy chung, nhưng lại bị cuộc đời đưa đẩy tới chỗ bấp bênh không có hạnh phúc.

Tác giả đã mượn hình ảnh giản dị mộc mạc, giản dị của chiếc bánh trôi nước trong dân gian để nói lên tâm hồn vẻ đẹp của người phụ nữ. Đó chính là sự tài tình của bà chúa thơ Nôm của chúng ta.

Chỉ với hai câu thơ thôi nhưng tác giả Hồ Xuân Hương đã cho thấy sự tài tình của mình trong nghệ thuật miêu tả vô cùng tinh tế, cách chơi chữ phóng khoáng thể hiện một phong cách thơ vô cùng độc đáo táo bạo của một người nữ sĩ đa tài.

Người phụ nữ xưa sống trong chế độ phong kiến họ phải chịu nhiều thiệt thòi, nhiều áp bức khi phải khoác lên mình biết bao nhiêu hủ tục lạc hậu, những phong tục tập quán khiến cho người phụ nữ xưa không thể nào sống cho mình mà luôn phải sống theo quan niệm lạc hậu, tam tòng tứ đức. Người phụ nữ không có tiếng nói trong gia đình, mà luôn phải vâng lệnh người chồng, người cha.

Ngay cả hạnh phúc lứa đôi tương lai của họ, người phụ nữ cũng không có quyền lên tiếng mà phải phụ thuộc vận mệnh của mình vào bà mai mối, vào cha mẹ hai bên sắp đặt. Nếu may mắn thì được hạnh phúc nâng niu, không thì phải chịu cảnh hồng nhan gian truân.

Ở hai câu tiếp theo trong bài thơ, hình ảnh người phụ nữ hiện lên thật thủy chung son sắc:

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Trong hai câu thơ này tác giả sử dụng nghệ thuật đảo ngữ vô cùng tài tình thể hiện sự thông minh sắc sảo của bà Hồ Xuân Hương.

Dù số phận của mình có ra sao, có khổ đau hay hạnh phúc thì người phụ nữ xưa cũng phải cam chịu không được định đoạt mà phải nghe theo lời sắp đặt của người khác thể hiện sự bất lực, cam chịu trong số phận của người phụ nữ xưa.

Một xã hội phong kiến vô lý chà đạp lên thân phận người phụ nữ chân yếu tay mềm những người phụ nữ vẫn giữ tấm lòng trinh bạch, son sắc thủy chung của mình. Họ vẫn ngoan hiền cố gắng giữ gìn đức hạnh, đạo vợ hiền, con thảo.

Dù phải chịu nhiều thiệt thòi bất công nhưng tâm hồn lương thiện, trắng trong của người phụ nữ vẫn là một nét tươi sáng thể hiện sự nhân hậu của người phụ nữ nước ta.

Lời bài thơ thể hiện sự quả quyết tự hào nói lên tiếng lòng của người phụ nữ.Nó chính là tiếng chuông cảnh tỉnh đối với sự độc ác của xã hội cũ, đừng tàn nhẫn với số phận người phụ nữ

Bài thơ "Bánh trôi nước" là bài thơ đặc sắc, tiêu biểu cho phong cách của nhà thơ Hồ Xuân Hương. Bài thơ thể hiện tấm lòng trong trắng, trinh bạch của người con gái trong chế độ cũ. Nó để lại nhiều ấn tượng sâu sắc với người đọc.