Năm 1947, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta đang trong giai đoạn khó khăn. Chủ tịch Hồ Chí Minh với cương vị người chỉ huy tối cao của cuộc kháng chiến không khỏi âu lo, trằn trọc. Nỗi lòng ấy của Người đã được thể hiện tinh tế trong bài thơ Cảnh khuya mà chúng ta từng đọc. Bước sang năm 1948, tình hình đất nước và sự nghiệp kháng chiến có nhiều chuyển biến khả quan. Do đó vào đêm rằm tháng giêng (âm lịch) năm đó, sau một cuộc họp bàn việc quốc kế quân cờ, Bác đã hứng khởi sáng tác bài thơ “Nguyên tiêu” (Rằm tháng giêng).

“Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang xuân thuỷ tiếp xuân thiên;
Yên ba thâm xứ đàm quân sự,
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.”

Tác phẩm thuộc thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, nguyên văn bằng chữ Hán. Nếu chúng ta dịch nghĩa của bản phiên âm thì bài thơ ấy có thể như sau:

“Đêm nay, đêm rằm tháng giêng, trăng đúng lúc tròn nhất,
Sông xuân, nước xuân tiếp giáp với trời xuân;
Nơi sâu thẳm mịt mù khói sóng bàn việc quân,
Nửa đêm quay về trăng đầy thuyền.”

Chào em, em tham khảo gợi ý:

Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam. Người cũng là một nhà thơ lớn của dân tộc, một danh nhân văn hóa của thế giới. Và một trong những bài thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho em ấn tượng sâu sắc nhất đó là bài “Rằm tháng giêng”. 

Lần đầu tiên đọc bài thơ, em đã cảm nhận được sức xuân tràn đầy đang dâng lên trong không gian. Đây làm một bài thơ đậm chất cổ thi nhưng vẫn sáng lên vẻ đẹp và sức sống tinh thần của thời đại mới:

Rằm xuân lồng lộng trăng soi

Bản dịch có thêm chữ “lồng lộng” làm câu thơ tăng sức gợi lên rất nhiều. Nhưng cái tài tình trong thơ Bác là ở chỗ, trong nguyên tác chỉ như một lời thông báo ngắn gọn, hàm súc về thời gian “kim dạ nguyên tiêu” (đêm nay là rằm tháng giêng), về sự vật “nguyệt chính viên” (trăng đúng độ tròn nhất). Tuy thế, “mỗi câu chữ thơ Đường như một cánh cửa sổ mở ra cho chúng ta một thế giới ẩn đằng sau đó”. “Nguyệt chính viên” miêu tả ánh trăng đúng lúc tròn nhất, sáng nhất, viên mãn nhất và bởi thế nó tỏa sáng khắp không gian sông nước. Nói thời gian mà gợi mở về không gian, đó chính là ý tại ngôn ngoại trong thơ Bác. 

Đến câu thơ thứ hai: Xuân giang xuân thủy tiếp xuân thiên (Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân). Với ba từ “xuân”, em nghĩ đến một dòng sông êm đềm, trời nước giao hòa với ánh trăng vàng óng ánh. Cảnh tượng đó vừa gợi sự mơ hồ, vừa huy hoàng. Câu thơ như một nét vẽ chấm phá mở ra ba tầng không gian sông - nước - trời. Sự hòa quyện giữa ba vùng không gian ấy là do sức xuân dâng trào, do ánh trăng sáng ngời. Khắp vũ trụ bừng bừng trỗi dậy sức sống của mùa xuân. Sức sống đang dâng lên trên dòng nước, trên khắp mặt sông và lan tỏa cả bầu trời bao la, bát ngát. Ở đây, “cách miêu tả không gian ở bài Rằm tháng giêng giống như trong thơ cổ phương Đông, chú ý đến toàn cảnh và sự hòa hợp, thống nhất của các bộ phận trong cái toàn thể không chú ý đến miêu tả tỉ mỉ chi tiết các đường nét”. Tuy nhiên, khác với thơ Đường, không gian trong “Rằm tháng giêng” như một bức tranh tĩnh lặng gợi đến cái vĩnh hằng vô cùng, vô tận “Thu thủy cộng trường thiên nhất sắc” (Sông thu và bầu trời cùng một sắc màu), không gian trong thơ Hồ Chí Minh mang sự vận động khỏe khoắn của sức sống, của hồn cảnh vật. Và ánh trăng đã làm nên sức sống  long lanh ấy. 

Hai câu thơ cuối:

Yên ba thâm xứ đàm quân sự,

Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.

Trong hai câu thơ này, Bác lại trở thành một nhà thơ đầy tâm tư, tình cảm. Sự biến chuyển nhịp nhàng trong bài thơ khiến con thuyền quân sự trở thành con thuyền trăng, thuyền thơ. Em như thấy trong tâm tưởng mình hình ảnh con thuyền sáng rực như được dát vàng. Những tia sáng chiếu rọi muôn nơi như tình yêu thương của Bác chiếu sáng muôn trái tim người Việt. Vô hình chung, con thuyền của Bác đã trở thành trung tâm giữa dòng nước mênh mông ở giữa núi rừng chiến khu Việt Bắc. Đọc bài thơ, em càng hiểu hơn về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong tâm hồn cao thượng của Người có sự hòa quyện giữa hai phẩm chất thi sĩ và chiến sĩ. Và em càng khâm phục Bác hơn. Trong kháng chiến ác liệt, Bác vẫn có thể viết ra những vần thơ tươi đẹp và ấm áp tình người như vậy.

Bác Hồ là người cảm nhận cái đẹp và sáng tạo ra cái đẹp. Vẻ đẹp tâm hồn Bác đã tạo nên những vần thơ mang tính nhân văn sâu sắc và nồng ấm sự sống con người. Bác đã để lại cho nền văn học Việt Nam những đóa hoa đẹp nhất về cả nội dung lẫn hình thức. Và “Rằm tháng giêng” là một trong những bông hoa như thế.