Quê hương của tôi cũng bao người khác, thời kì chiến tranh bị chia cắt đi di tản. Tôi là người nông dân chân lấm tay bùn yêu nước phải đi di tản theo cách mạng. Yêu quê hương yêu nước là thế, tuy nhiên trong một lần tình yêu làng, yêu nước của tôi rơi vào hoàn cảnh bị thử thách.

   Tôi là Nguyễn Hai Thu, người ta thường gọi là ông Hai cho thân mật. Làng tôi tên là Chợ Dầu, trong một lần thực dân Pháp xâm lược chúng đốt phá và cướp bóc, tôi phải đi di tản theo lệnh của cụ Hồ.

     Ở nơi tản cư, không lúc nào thôi nghĩ về làng, tưởng tượng công việc kháng chiến trong làng, từ người già cho đến đứa trẻ đều hăng hái kháng chiến. Chỉ nghĩ đến thôi là tôi cảm thấy hứng khỏi, mọi mệt mỏi tan biến. Tôi phải đi khoe với tất cả mọi người về ngôi làng đáng tự hào này.

     Ở nơi khác nhưng tôi vẫn luôn nghe ngóng nhiều thông tin về chiến tích của người dân trong làng. Khi có một nhóm người từ dưới xuôi lên tôi vội nghe tin tức, họ nói cả làng Chợ Dầu của tôi theo Tây. Tôi như nghe tin sét đánh, người cứng lại như ngừng thở. Phải mất một khoảng thời gian tôi mới tỉnh táo trở lại và lập tức trở về nhà. Về đến nơi, cả người như bị rút cạn sức lực, nằm vật ra giường nhìn lũ trẻ đang chơi ngoài cổng.  Tôi thấy tủi hổ, và cả nước mắt rơi.

     Mấy ngày sau tôi cảm thấy bất an và không ra khỏi nhà. Dù chỉ cần nhìn thấy đám đông túm tụm lại  tôi cũng trở nên hoang mang, tôi cho rằng người ta đang bàn về chuyện làng Chợ Dầu. Còn  mụ chủ nhà, mụ nói bóng nói gió, chế giễu, dọa nạt đòi đuổi cả nhà tôi đi nơi khác vì cái mác Việt gian, theo Tây phản bội Tổ quốc.

     Trong lòng tôi cũng đấu tranh dữ dội lắm, tôi đi đến quyết định: Làng thì yêu thật, nhưng làng theo Tây mất rồi thì phải thù.

     Một hôm ông chủ tịch loan tin làng tôi được cải chính. Tôi vui mừng khôn siết à chạy sang ngay nhà bác Thứ và khoe rằng cái tin làng tôi theo giặc là sai, thậm chí tôi còn khoe nhà tôi bị Tây đốt sạch. Tôi thật sự sung sướng vì ngôi làng của mình vẫn còn theo cách mạng, theo cụ Hồ. Nhà cửa mất có thể xây dựng lại chứ nếu danh dự của làng bị mất thì vết nhơ ngàn năm không thể xóa nhòa

Diễn biến tâm trạng và hành động của ông Hai:

+ Khi nghe tin làng mình theo giặc:

• Lúc mới nghe tin: cổ ông lão nghẹn đắng lại, da mặt tê rân rân, ông lão lặng đi, tưởng như không thở được, giọng lạc hẳn đi, cúi gằm mặt xuống mà đi.
• Hành động: về đến nhà nằm vật ra giường, nước, mắt ông lão giàn ra, ông nắm chặt tay mà rít lên: cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này... ông Hai trằn trọc không sao ngủ được, lặng hẳn đi, chân tay nhũn ra, trông ngực ông đập thình thịch khi nghe tiếng nói của mụ chủ nhà...

+ Ý nghĩa:

• Tâm trạng và hành động của ông Hai thể hiện sự đau đớn, tủi hổ đến cùng cực và nhiều cung bậc trạng thái khác nhau khi nghe tin làng Chợ Dầu của ông theo giặc.
• Qua đó thể hiện tấm lòng yêu làng tha thiết của ông Hai, tình yêu ấy thiêng liêng, sâu nặng biết bao nhiêu. Tình yêu quê hương làng xóm gắn bó với tình yêu Tổ quốc.

Diễn biến tâm trạng và hành động của ông Hai khi nghe tin làng theo giặc được cải chính.

• Mồm bỏm bẻm nhai trầu, cặp mắt hung hung đỏ hấp háy mua quà chia cho con, lật đật đi qua nhà bác Thứ, rồi qua hết nhà này đến nhà khác, múa tay cả lên mà khoe về sai sự mục đích của những tin đồn về cái nhà của ông bị giặc đốt trụi và làng Chợ Dầu của ông không theo giặc.
• Ý nghĩa: Đó là sự thay đổi lớn trong tâm trạng, hành động. Trước đây ông Hai buồn đau khổ biết bao nhiêu giờ đây ông vui và sung sướng bấy nhiêu. Có lẽ không ai nói về ngôi nhà của mình bị cháy mà hả hê vui vẻ như ông Hai, vì ngôi nhà của ông bị cháy là bằng chứng của làng Chợ Dầu không theo giặc, “từ ngôi nhà của ông bị cháy danh dự của làng Chợ Dầu đã được hồi sinh”. Tình yêu làng, niềm tự hào về làng được đặt lên trên hết.