Nhắc đến đề tài người nông dân trước CMT8 chúng ta không thể không nhắc đến tác giả Nam Cao. Nam Cao là một trong những nhà văn tiêu biểu nhất của trào lưu hiện thực phê phán thời kỳ 1940 - 1945. Và Chí Phèo là tác phẩm xuất sắc nhất của ông viết về số phận người nông dân bị xã hội phong kiến đàn áp đến biến dạng đến lưu manh hóa. Nam Cao đã rất xuất sắc phân tích tâm trạng tâm lý nhân vật Chí Phèo đã đặc biệt nổ bật là tâm trạng Chí Phèo sau khi tỉnh rượu.

Chí Phèo lúc còn trẻ cũng là một con người lương thiện cũng có nhưng ước mơ về một gia đình nhỏ hạnh phúc. Vì ghen tuông, Bá Kiến đã hãm hại và tống Chí vào tù. Và chính nhà tù thực dân đã biến Chí từ một người nông dân 20 tuổi lương thiện trở thành một người thay đổi cả nhân hình lẫn nhân tính. Đến khi ra tù Chí trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. 

Và cuộc định mệnh giữa Chí Phèo và Thị Nở đã làm con người Chí Phèo thay đổi. Sau cuộc gặp gỡ với Thị Nở, lần đầu tiên Chí Phèo thực sự “tỉnh”, chợt nhận ra ở trong cái lều ẩm thấp của Chí sẽ thấy “chiều lúc xế trưa và gặp đêm khi bên ngoài vẫn sáng”. Bâng khuâng như tỉnh dậy sau một cơn say rất dài, cảm thấy miệng đắng và “lòng mơ hồ buồn”. Cảm nhận được những âm thanh của cuộc sống: tiếng chim hót, tiếng người cười nói.

Cũng chính lúc đấy niềm vui, hi vọng, ước mơ quay trở về. Niềm hi vọng của thời trẻ quay trở lại: mong muốn một gia đình nho nhỏ, chồng cuốc mướn, cày thuê, vợ dệt vải; nuôi lợn, khá giả thì mua dăm ba sào ruộng. Khi thấy bát cháo hành của Thị Nở, Chí ngạc nhiên và thấy “mắt mình như ươn ướt” Chí Phèo đã vô cùng xúc động vì lần đầu tiên được bàn tay đàn bà chăm sóc. Sau khi gặp Thị Nở, Chí Phèo đã trải qua những cảm xúc chưa hề có trong đời, mang đến niềm vui, niềm hi vọng và mong ước trở về làm người lương thiện trỗi dậy.

Nhưng mà sau niềm vui đó lại là nỗi thất vọng, đau đớn. Khi bà cô Thị Nở ngăn cấm, không cho Chí đến với thị. Bị Thị Nở từ chối, Chí thất vọng và đau đớn. Mong muốn trở về làm người lương thiện không còn nữa, Chí đau đớn, tuyệt vọng.

Không chỉ dừng lại ở đó, những diễn biến tâm trạng vô cùng phức tạp tinh vi của Chí Phèo đã được nhà văn diễn tả chân thực, chính xác, tài tình đến cảm động.