ĐÔNG ÂU :Cuối năm 1988 khủng hoảng trầm trọng nổ ra đầu tiên ở Ba Lan, rồi lan sang các nước khác như Tiệp Khắc , Rumani, Bunggari..

Sự bất mãn của quần chúng nd lên đến đỉnh điểm , được sự hỗ trợ của các thế lực phương Tây , chống CNXH tích cực chống phá, kích động quần chúng biểu tình, đấu tranh đòi Đảng và nhà nước cải cách KT-CT ... buộc Đảng nhà nc Đông Âu thực hiện chế độ đa nguyên CT, tiến hành tổng tuyển cử tự do.

KQ: các thế lực chống CNXH lần lượt thắng cử,nắm quyền nhà nước,ĐCS thất bại , từ bỏ CNXH , đưa đất nc theo con đường TBCN,. Cuối 1989 XHCN sụp đổ ở Đông Âu.

LIÊN XÔ :

- Năm 1973 khủng hoảng dầu mở thế giới dẫn đến khủng hoảng của toàn thế giới. => Tgiới yêu cầu đổi mới về kinh tế, ctrị, xh trước sự phát triển vượt bậc của KH-KT và xu hướng quốc tế hóa cao.

- Trong khi đó, các nhà chính trị Liên Xô chủ quan, ko tiến hành cải tổ => Ktế khủng hoảng, công nông nghiệp trì trệ, ĐỜI sống nhân dân khó khăn, lương thực thực phẩm ngày càng khan hiếm

- Tháng 3 - 1985 Goóc ba chóp đề ra đường lối cải tổ (nhưng phá vỡ đường lối CNXH, rời xa chủ nghĩa Mác Lê - nin) → Ktế suy sụp, Ctrị rối loạn, Tệ nạn XH phát triển, Xung đột giữa các dtộc và sắc tộc.

- 19/8/1991 : Đảo chánh lập đổ Goóc ba chop bị thất bại, ĐCS Liên Xô ngừng hoạt động, chính phủ Liên Xô giải thể

- 21/12/1991 : 11 nước cộng hòa tuyên bố độc lập , thành lập cộng đồng các quốc gia độc lập SNG

- 25/12/1991 : Chấm dứt chế độ XHCN ở Liên Xô sau 74 năm tồn tại.

Quá trình sụp đổ và tan rã của hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu : 

- Quá trình sụp đổ và tan rã ở Liên Xô :

 + Tháng 3/1985 , Goóc - ba - chốp lên nắm quyền lãnh đạo Đảng và đề ra đường lối cải tổ.

=> Càng làm cho đất nước lún sâu vào khủng hoảng và rối loạn. 

+ Ngày 19/8/1991 , một số nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước Xô viết đã tiến hành đảo chính , lật đổ Tổng thống Goóc - ba - chốp.

=> Làm cho Nhà nước Liên bang hầu như bị tê liệt , các nước cộng hòa đua nhau đòi độc lập và tách khỏi Liên bang.

+ Ngày 21/12/1991 , 11 nước cộng hòa của Liên bang Xô viết đã họp và kí kết hiệp định về giải tán Liên bang Xô viết , thành lập Cộng đồng các quốc gia độc lập (gọi tắt là SNG).

+ Ngày 25/12/1991 , Goóc - ba - chốp tuyên bố từ chức tổng thống, lá cờ của Liên bang Xô viết bị hạ xuống.

=> Đánh dấu sự chấm dứt của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liêb bang Xô viết sau 74 năm tồn tại.

- Quá trình sụp đổ và tan rã ở Đông Âu : 

+ Từ cuối năm 1988 , cuộc khủng hoảng lên tới đỉnh cao , bắt đầu từ Ba Lan sau đó lan nhanh sang các nước Hung - ga - ri , Tiệp Khắc , Cộng hòa Dân chủ Đức , Ru - ma - ni , Bun - ga - ri , Nam Tư và An - ba - ni. 

+ Tới cuối năm 1989 , chế độ xã hội chủ nghĩa bị sụp đổ ở hầu hết các nước Đông Âu.

+ Các tổ chức lần lượt tuyên bố giải thể : 

Ngày 28/6/1991 : Hội đồng tương trợ kinh thế (SEV) quyết định chấm dứt hoạt động .

Ngày 1/7/1991 : Tổ chức hiệp ước Vác - sa - va tuyên bố giải thể.

=> Đây là 1 tổn thất hết sức nặng nề đối với phong trào cách mạng thế giới cũng như đối với các lực lượng tiến bộ và các dân tộc trong cuộc đấu tranh vì độc lập , chủ quyền dân tộc , hoàn bình ổn định và tiến bộ xã hội.