Tôi là Hai. Mọi người thường gọi tôi là ông Hai. Tôi đã sinh ra và lớn lên tại cái làng Chợ Dầu này. 

Khi cuộc kháng chiến chống Pháp bùng nổ, theo lời kêu gọi của cụ Hồ Chí Minh, toàn dân tham gia kháng chiến, kể cả hình thức tản cư. Do hoàn cảnh neo đơn, nên tôi cùng vợ tản cư ở Bắc NInh dù vô cùng muốn ở lại làng cùng mọi người chiến đấu. Ở nơi ở mới, tôi ngày nào cũng sang nhà bác Thứ bên cạnh khoe về làng mình có nhà cửa san sát, đường thôn ngõ xóm sạch sẽ, khoe cái phòng thông tin, cái chòi phát thanh và phong trào kháng chiến của làng. Tôi kể với một niềm say mê, háo hức, phán khởi lạ thường. Tại đây, tôi ngày nào cũng nghe ngóng tin tức kháng chiến ỏ phòng thông tin, mỗi lần dân ta có một chiến thắng vẻ vang, lòng tôi lại vô cùng vui mừng rộn ràng phấn khích trước tin mừng của quân dân ta. 

Nhưng rồi một hôm, ở một quán nước nọ, một người phụ nữ trên tay bồng con ở dưới xuôi lên, giọng bà ta oang oang đầy tiếng trách móc và mắng chửi về làng Chợ Dầu là một lũ Việt gian, phản quốc theo giặc. Tôi nghe xong, vô cùng bần thần, mấp máy môi, cổ họng nghẹn lại, da mặt tê rân rân, người tôi tái lặng đi, vô cùng khó thở đến mức tưởng chừng như sắp tắt thở mà chết. Phải thật lâu sau, tôi lấy hết sức bình sinh, rặn è è từng chữ, cố gắng nuốt đi cơn nghẹn ở cổ, tôi cất giọng lên, giọng lạc hẳn đi, hỏi xác nhận lại với người phụ nữ đó liệu thật sự là thế không, hay đây là sự nhầm lẫn. Chưa kịp đợi tôi nói xong hết, bà ấy đã nói về thằng chánh Bệu và chủ tịch. Tôi không dám nghe nữa, lo trả tiền nước, chèm chẹp miệng, cười nhạt vài tiếng rồi đứng dậy đi về.

Về nhà, tôi vô cùng khổ tâm, xấu hổ, đau buồn. Nhìn những đứa con thơ mà cảm thấy tủi thân, nước mắt tôi cứ trực trào tuôn ra, những đứa trẻ này sẽ ra sao đây, chúng nó cũng là trẻ con của cái làng Việt gian đấy ư? Tôi dằn vặt, đau khổ khóc với lòng mình. Tôi ở lù trong nhà với tâm trí đầy sự ám ảnh về thông tin về làng Chợ Dầu theo giặc. Tôi vẫn còn nhớ những kỉ niệm cùng với anh em dân làng mà mọi người gọi là Việt gian ấy, những kỉ niệm kháng chiến cùng nhau, , làm theo lời Cụ Hồ, quyết hi sinh thân mình vì Tổ quốc, quyết tâm sống chết có nhay thì cớ sự gì mà lại can tâm làm những điều nhục nhã đấy chứ ! Nhưng những lời người phụ nữ đó nói khiến tôi phải suy nghĩ lại, nếu vậy thì hà cớ gì lại có thông tin này được? Không có lửa thì làm sao có khói, ai hơi đâu lại đi bịa đặt những chuyện thế này. 

Chiều này vợ tôi về nhà, nhìn thị mặt uể oải, bần thần quá. Thị vào rong lúi húi xếp hàng trên gánh vào một xó, rồi ra bậc cửa ôm má ngồi nghĩ ngợi. Trong nhà lúc này thật im lặng và căng thẳng, mấy đứa nhỏ không đứa nào dám vòi quà, cũng không ai dám cất tiếng nói, nhìn mặt nhau còn chả dám nhìn. Tối đấy, tôi không ngủ được, chợt, có tiếng nói ở gian trên, là giọng mụ chủ nhà !? Chân tay tôi nhũn ra, lồng ngập đập liên hồi. Suốt những ngày tiếp theo, chẳng dám đi đâu, chỉ dám quanh quẩn trong nhà, nơm nớp lo sợ. Cứ bất kì nghe thoáng được những tiếng Tây, Việt gian là tôi vô cùng chột dạ. Ngày nào, mụ chủ nhà hay đi qua nhà, nói những câu bóng gió như khứa vào da, vào thịt tôi. Giờ thì sao được, đành thôi, vì có chỗ ăn chỗ ngủ là hên lắm rồi. Cho đến một ngày, mụ qua nhà, kêu gia đình tôi phải dọn đi vì trong nơi ở mơí đã có lệnh cấm những người làng Chợ Dầu ở đây. Thị tôi xin thưa với mụ, mong muốn, nài nỉ được ở thêm vài ba hôm nữa vì giờ khong biết đi đâu được. Mụ đồng ý, quay người bỏ đi, thị tôi cùng đứa lớn nước mắt khóc ròng, gánh hàng cùng ra chợ bán. 

Lòng đầy nỗi lo âu, suy nghĩ đen tối về những chuyện không hay xảy ra. Tôi ôm thằng con út vào lòng, vỗ nhẹ vào lưng. Hỏi thủ thỉ tỉ tê nhiều chuyện, thằng bé khẳng định với tôi từng câu chắc nịch về cách mạng. Nó bảo ủng hộ cụ Hồ muôn năm. Lòng tôi cảm thấy yên an hơn, nỗi khổ trong lòng tôi cũng được vơi đi đôi phần. 

Khoảng ba giờ chiều cùng ngày, ông chủ tịch dưới xả lên chơi và cải ch1inh tin làng tôi theo giặc. Nghe điều này, lòng tôi vô cùng vui sướng như nở hoa, tay chân múa may, phấn khởi  đi khoe khắp nơi và sửa lại thông tin sai sự thật kia cho bác Thứ, mụ chủ nhà nghe.

Khi được cải chính về làng tôi, người tôi nhẹ nhõm đi. Dẫu cho bao năm tháng trôi qua, nhiều thứ đã đổi thay. Nhưng có một thứ, tôi chắc chắn không bao giờ thay đổi được chính là tấm lòng yêu nước, quyết hi sinh tấm thân này  vì dân, vì nước, vì cụ Hồ Chí Minh của tôi cũng như người làng Chợ Dầu.

Sáng ngày hôm nay vẫn như mọi ngày, tôi nhâm nhi tách trà mới pha, đọc vài trang báo của ngày mới, ngẫm nghĩ lại thời tuổi trẻ sôi nổi cùng xóm làng của mình, những hồi ức đẹp đẽ nhất ẩn sâu trong tâm trí…

Trưa hôm ấy tôi ở nhà một mình. Vợ con đi bán buôn cả, nên tôi đành ra bờ suối dốc sức mà vỡ một vạt đất, dự sẽ dành trồng vài trăm gốc sắn, sang năm mùa đói vẫn có cái mà ăn. Làm sáng giờ chân tay đã rã rời, nằm vật xuống tấm nệm êm ái, tôi lại suy nghĩ vẩn vơ. Nhung nhớ lắm cái ngày còn sống ở làng, cùng anh em đào đường, khuân đá… Tôi nhớ lắm cái làng Chợ Dầu này, là nhớ tha thiết.

Kiên nhẫn chờ đến khi cái lớn về, tôi vội nhắn nhủ nó vài câu chăm nom nhà cửa đã vội chạy đi, như mọi hôm, tôi đi nghe lỏm thông tin từ người khác. Dọc đường cũng có vài người níu tôi lại hỏi thăm, nói vài câu bông đùa khiêu khích, tôi vội chạy đi. Nghe lỏm hả? Nói ra thì cũng chẳng có gì hay ho lắm đâu, thực làm tôi khổ tâm hết sức ấy chứ. Tôi cũng từng học một khóa bình dân học vụ rồi, nhưng vẫn là không thể tự mình đọc nắm nội dung được, đành ngồi đó vờ đọc mà nghe lỏm người khác đọc. Ghét nhất là thứ người cậy ta đây biết lắm chữ, không đọc ra tiếng cho người khác nghe nhờ mấy. Hôm nay hà cớ chi lại may thế, vớ được anh dân quân đọc to phết, tôi nghe được bao nhiêu là thông tin bổ ích ấy chớ.

Tôi háo hức ra khỏi phòng thông tin, lại dặn vợ vài điều, ghé quán làm vài điếu thuốc lào mà thong thả uống chè thưởng gió. Rồi bỗng nhiên nhìn thấy vài người trông không giống dân nơi này, mở miệng, tôi thắc mắc, hỏi han.

Biết được họ ở Gia Lâm lên, còn biết giặc vừa nổ súng từ Bắc Ninh đến Chợ Dầu, như thường lệ, tâm trạng lân lân, tôi lại chép miệng ý khoe mẽ: “ Thế ở Chợ Dầu ta giết được bao nhiêu thằng hở bác ? “. Ngờ đâu câu trả lời lại như mũi giáo gắm thẳng vào nơi sâu tối nhất tâm trí tôi: “ Có giết được thằng nào đâu. Cả làng chúng nó Việt gian theo Tây còn giết gì nữa! “. Là tôi nghe lầm thôi mà phải không ? Không thể nào như vậy được. Khăng khăng ý niệm đó, tôi gặng hỏi lại. Câu trả lời lại như gáo nước lạnh tạt thẳng vào mặt yêu cầu tôi thức tỉnh, run run tôi đành vờ đứng dậy than to trời nắng nóng, chạy vội về nhà.

Về đến nhà vẫn không khỏi nghe được những lời cay nghiệt của làng xóm, tôi thương thầm lũ trẻ nhà mình. Chúng là trẻ con của làng Việt gian rồi…

Chiều hôm ấy bà Hai về cũng có vẻ khác thường ngày, làm cho căn nhà bỗng chốc trở nên yên ắng, lạnh lẽo. bọn trẻ cũng im thin thít, không dám đùa giỡn như mọi hôm. Nghĩ lại thì cũng không đúng lắm vì ai trong làng cũng là những người yêu nước thề chống giặc mà. Hơn nữa ai đi bịa chuyện làm gì. Rồi một hồi tôi lại nghĩ đến tương lai của làng Chợ Dầu này, liệu có ai chịu buôn bán với làng Việt gian chứ?

Mấy ngày sau đó tôi đều giam mình trong nhà, tự thân xấu hổ, tủi nhục. Tôi tâm sự cùng con giải bày nỗi lòng. Cuối cùng, tôi cũng quyết định không về làng nữa. “Làng thì yêu thật, nhưng làng theo Tây thì phải thù”. Tôi quyết một lòng theo kháng chiến, theo cụ Hồ, một lòng với đất nước. Mình không làm được gì tốt đẹp cho đất nước thì cũng đừng làm chuyện gì tồn hại.

Tôi ôm nỗi lòng suy nghĩ thâu đêm, càng nghĩ càng thấy tủi nhục và căm phẫn. Dù quyết ủng hộ cụ Hồ, Ủng hộ kháng chiến nhưng giờ ai cũng ghét người làng chợ Dầu thì biết phải đi đâu. Trong lúc tột cùng bế tắc thì một buổi sáng sớm, ông chủ tịch xã gọi tôi lên báo tin. Thì ra tất cả đều láo cả, tất cả là lừa dối, là hành động phá hoại lòng tin của kẻ thù. Làng Chợ Dầu không chỉ không phải Việt gian mà còn tích cực tham gia kháng chiến chống giặc cứu nước, tôi như một lần nữa được sống lại. Tôi vô cùng mừng rỡ hăm hở đi đính chính lại, tiếp tục vinh quang mà nói về cái làng mà tôi yêu quý nhất. Cho đến nay tôi vẫn duy trì thói quen đó, như cách tôi kể cho bạn nghe về câu chuyện của mình trong ngày hôm nay.