Tháng năm nắng chói rợp trời

Rớt xuống những nhành phượng lửa

Chẳng biết tự bao giờ, loài hoa đỏ của tuổi học trò ấy đã để lại bao nỗi vấn vương không chỉ với riêng tôi mà với cả đám học trò.

Người ta lưu luyến phượng không phải như cách người ta yêu hoa hồng vì vẻ đài các, thơm tho, yêu hoa mai vì sự thanh tao, trong sáng. Người ta lưu luyến phượng vì đó là loài hoa có “linh hồn sắc sảo, mênh mông” – cái linh hồn của tuổi hoa, tuổi mộng, cả nỗi ngẩn ngơ nuối tiếc của cô cậu học trò khi bất chợt ngước mắt lên mà nhìn thấy màu lửa trong vòm lá xanh.

Nghĩ về tháng năm, mùa hè, nắng, và những tiếng ve râm ran trong vòm lá, người ta sao có thể quên được phượng. Cây phượng được trồng ở nhiều nơi phải chăng là bởi phượng là loài cho bóng mát. Thân cây sù sì nhưng tán lá lại xanh um, tròn xeo, vươn cao, tỏa ra nhiều phía. Đứng dưới tán lá xanh um ấy lòng người mới thấy mát rượi làm sao, như có ngọn gió xuân hây hẩy đâu đây.

Nhưng phượng được trồng nhiều nhất trong trường học. Trường tôi cũng có một cây phượng cuối gốc sân trường, dẫn lên hành lang dài hun hút. Lũ học trò chúng tôi mải mê học hành, sách bút có những lúc vô tình quên đi sự hiện diện của bác phượng già. Mặc dù ngày nào chúng tôi cũng tranh thủ chạy ào ra đó vào mỗi giờ chơi để trêu đùa, chạy nhảy. Và rồi mùa hè đến trong đời không báo động, chúng tôi chỉ chợt giật mình nhận ra bước chân vội vã của thời gian khi phượng đã tô thắm cả một khoảng trời. Hàng ngàn bông hoa như hàng ngàn con bướm thắm, xôn xao trên cành mỗi khi có cơn gió mùa hạ thổi tới. Sắc phượng càng thắm hơn mỗi độ như hòa cùng màu lửa của ánh nắng ngày hè.

Tôi yêu phượng vì nó khiến tôi thấy những năm tháng học trò có ý nghĩa hơn. Vì màu hoa ấy nhắc tôi thêm trân trọng những giờ phút bên thầy cô, bè bạn. Vì những cánh thắm phượng rơi nhắc tôi nhớ về trò chơi con trẻ. Ngày xa mất rồi, chưa lâu lắm, tôi và đứa bạn thân chia tay những năm tháng Tiểu học bên nhau bằng món quà là những bông hoa phượng rơi xuống được chúng tôi nhặt lên, cẩn thận ép lại vào trang lưu bút. Từng cánh, từng nhụy vẫn tươi như màu mực bạn viết cho tôi. Giờ lên lớp 7 mỗi đứa một trường, thỉnh thoảng mới được nói chuyện với nhau qua điện thoại nhưng cánh bướm phượng nép mình trong trang vở vẫn nhắc chúng tôi về một ngày không xa chúng tôi sẽ được đoàn tụ ở ngôi trường cấp 3 Chuyên Sư phạm – nơi phượng được trồng thành hàng, xanh um lối đi.

Tôi yêu phượng vì màu xanh của những tàng lá nhắc về những con đường tôi đã từng đặt chân qua với người thân để thêm yêu gia đình, thêm quý mỗi vùng miền Tổ quốc. Mỗi con đường tôi đã qua đều xanh lá, hiền hòa như nụ cười của mẹ, mênh mang như tấm lòng cha. Tôi nhớ có một nhạc sĩ đã từng viết về phượng với một nỗi niềm đau đáu

“Đường phượng bay mù không lối vào

Hàng cây lá xanh gần với nhau”

Nỗi niềm đó là tình yêu dành cho Huế, cho một bóng dáng nữ sinh Đồng Khánh bước nhẹ qua đường phượng bay vào mỗi sớm, mỗi chiều; là nỗi nhớ về một “tiếng gà trưa gáy khan bên đồi”, nhớ “một thành xưa son uể oải”. Người ta yêu phượng bởi phượng gắn với một hình bóng nào đó cũng như tôi – cậu học trò yêu phượng vì phượng gắn với những gì thân quen đã, đang và sẽ ở bên tôi.

Nghĩ về loài cây học trò, tôi lại thương cái bóng cô đơn của bác phượng già trường tôi sau mỗi lần bế giảng. Học trò về hết, cái trống lặng im trên giá, trường lớp, bảng đen, phấn trắng ngủ im lìm chỉ có phượng vẫn một mình kiêu hãnh thức đỏ cả một khoảng trời. Mỗi lần có việc gì cùng mẹ đi ngang qua trường, ánh mắt tôi lại hướng về khoảng trời mênh mang sắc đỏ ấy mà như thấy có một nỗi nhớ âm thầm. Khoảnh khắc ấy khiến tôi thêm thấu hiểu vì sao đôi mắt của các anh chị cuối cấp khi ra trường lại có thêm những giọt nước sáng trong.

Chắc hẳn có nhiều người giống như tôi, nghĩ về phượng là nghĩ đến những điều gắn bó, nghĩ về màu hoa thắm như tình cảm chẳng bao giờ phai nhạt với thầy cô, bè bạn và không khỏi chênh vênh một nỗi buồn khó tả. Phượng ơi!

“Mai sau

Mai sau

Mai sau

Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh”.

Mỗi lần bắt gặp điệu tha thiết trong những câu thơ, lời hát về loài cây quen thuộc và từ lâu đã trở thành biểu tượng của dân tộc – cây tre, long tôi lại không khỏi bồi hồi xao xuyến.

Tôi nhớ lũy tre đầu làng, rủ bóng rợp mát con đường dẫn về quê nội ven sông Chu êm đềm. Tôi thương khóm tre mồ côi cuối bãi, một mình tạo thành ốc đảo xanh giữa một vùng cánh đồng mênh mông, không bờ bến. Tôi yêu những bờ rào gai góc mà mướt xanh những chiều hè lũ trẻ vẫn thơ thẩn ra đó bắt ve, hay chơi trò xâu vòng từ những lá tre xanh non cuộn vòng tự như cây kim nho nhỏ, cong cong.

Từ bao giờ tre đã ngút ngàn khắp mọi nẻo đường đất nước tôi từ bắc chí nam? Từ bao giờ tre ăn đời ở kiếp với người nông dân lầm lụi sau lũy làng hay lớn lên từ rãnh cày sông nước? Cũng không ai biết nữa… Chỉ biết rằng từ thuở Hùng Vương dựng nước, tre đã đi vào truyền thuyết lịch sử chống giặc cứu nước.

Nếu “Mỗi chú bé đều nằm mơ ngựa sắt

Mỗi con sông đều muốn hóa Bạch Đằng’

thì chắc mỗi ngôi làng đều muốn được là quê hương của gậy tre Phù Đổng. Nhưng cây tre đã cháy hết mình, những cây tre xông pha nơi tuyến đầu chống giặc. Khi đất nước lâm nguy, tre là vũ khí, tre thành anh hùng, kết thành lũy để “che bộ đội, vây quân thù”. “Tre xung phong vào xe tăng đại bác. Tre giữ làng giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người.” (Thép Mới). Tre biết tự hiến đời mình làm một chiến công. Trở về với những tháng ngày bình yên, tre là nơi nương náu của những mái nhà bên cây rơm còn thơm mùi lúa: “Cánh đồng ta năm đôi ba vụ. Tre với người vất vả quanh năm”. Hẳn vậy mà mỗi lần về đến căn nhà ba gian của nội tôi, căn nhà được xây cất từ cách đây cả thế kỉ, tôi càng hiểu ý nghĩa của từng cái kèo, cái cột trong nhà. Là tre đấy, qua bao năm tháng, gió sương chỉ càng thêm bền chắc, giữ được cái mát mẻ, hòa khí, giản dị mà đẹp đẽ cho không gian sinh hoạt của người Việt. Và biết bao dụng cụ lao động như cái cày, cái bừa…; bao vật dụng sinh hoạt hàng ngày như thúng, mủng, giần, sàng…; bao đồ chơi con trẻ như cái khăng, cái đáo, chiếc diều sáo, chiếc đèn trung thu… chẳng phải từ loài cây giản dị, thân thương ấy mà ra. Tre hiện diện trong đời sống vật chất và tinh thần của con người Việt Nam qua bao thăng trầm dâu bể.

Họ nhà tre đông đảo cũng giống như người Việt Nam có đến 54 dân tộc anh em. Tre, nứa, trúc, mai, vầu, luồng, lồ ô, … muôn hình, muôn vẻ. Dù vậy cái vẻ xanh thanh tao, khó phách thì khó lòng có loài cây nào bì kịp Từ xa bạn đã thấy yêu dáng tre tựa bậc quan tử thư sinh, thẳng đứng, cao vút, bất khuất vươn lên trời cao thì lại gần hơn bạn sẽ yêu thêm từ hoa, từ lá, từ cành gai góc đến mượt mà. Lá tre mỏng, sắc nhọn mà lại có dáng cong thực thà tựa mảnh trăng. Cứ thế loài cây ấy phơi mình bóng bẩy dưới ánh ngày để nhường lại manh áo cộc cho những mầm măng chưa lên đã mọc thẳng một cách lạ thường. Cành gai góc, cành mượt mà, tre ông bà, tre mẹ con, bà cháu cứ thế mà kết nên thành lũy, nên dù có bão bùng đi nữa, tre vẫn chỉ ru êm bản nhạc đồng quê. Chẳng thế mà tôi vẫn thích mỗi mùa hè được rong ruổi làm diều sáo cùng lũ trẻ ở quê. Tiếng sáo phát ra từ thân tre, dưới bàn tay của những người bạn tí hon lại phát ra thứ thanh âm kì diệu khiến bước chân tôi cảm giác như được nhấc khỏi mặt đất. Tôi bay lên giữa đôi cánh thiên tiên của khúc nhạc quê mà quên đi những cánh diều đủ màu sắc thảng hoặc tôi vẫn thả trong công viên thành phố. Thu đến, ông gửi cho tôi chiếc đèn lồng hay chiếc đèn ông sao làm từ những cật tre kết lại với giấy màu ngũ sắc mà khiến tôi trông đợi trăng lên đến mất ăn mất ngủ. Và nữa, bạn sẽ thấy mình may mắn biết bao khi bất chợt một ngày bạn nhìn thấy tre nở hoa, như những ông sao xanh đủng đỉnh trên cành. Đâu dễ gì thấy được, bởi loài tre kiêu hãnh chỉ để dành một lần nở hoa duy nhất trong đời. Ấy là khi tre từ giã một cõi đời hiên ngang trong đất trời. Phải thật đẹp trước khi mình nói lời tạm biệt vũ trụ thân yêu.

Vì bình dị mà đẹp đẽ như vậy nên tre từ lâu đã thành cảm hứng chấp bút của biết bao tâm hồn thi sĩ. Từ lâu đã biết bao người con ra đi từ lũy tre làng, trưởng thành với khí phách của nòi tre mọc thẳng và trở về để tìm thấy bình yên nơi cây đa, bến nước, sân đình và lũy làng yêu dấu. Tre trong niềm vui trẻ thơ, trong chút khoan khoái của tuổi già, khăng khít ràng buộc như định sẵn như tơ duyên. Bạn cứ thử một lần rời thành phố đứng dưới bóng tre trùm lên âu yếm xóm thôn, bạn sẽ cảm thấy như mình đứng ở một tinh cầu mà bạn hằng ao ước thuộc về. Nên, dù ngày nay cuộc sống đã thay đổi, các vật dụng làm từ tre cũng dần bị thay thế bởi những chất liệu có thể văn minh hơn, hào nhoáng hơn, đầu một làng nào đó có thể bê tông hóa đã thay cho lối đất nhỏ, bờ cỏ và thấp thoáng lũy tre xanh nhưng trong trái tim muôn năm cũ của biết bao thế hệ người Việt, tre vẫn là một biểu tượng không sao thay thế.

Mỗi lần nghe một lời hát ru, mỗi lần nghĩ tới ông bà, mỗi lần nghĩ tới mái nhà ba gian lồng lộng gió nhìn ra mặt sông Chu lấp loáng, lòng tôi lại khởi một mong muốn mơ hồ được nằm mắc võng dưới bóng tre xanh mà nghe nhạc gió, nhạc tre, nhạc của quê hương – khúc nhạc của tình yêu quê hương tha thiết.