Nguyễn Công Trứ là một người vô cùng tài năng và sớm đã xác định đường tiến thân bằng con đường khoa cử, công danh. Thế nhưng đến năm 42 tuổi ông mới đỗ giải nguyên. Trong cuộc đời làm quan của ông lên xuống bất thường nhưng ông luôn giữ đạo tôi trung thành. Tác giả Nguyễn Công Trứ được đánh giá là một hiện tượng đặc biệt về một kẻ sĩ mà lại có cuộc sống phóng túng, cá tính tự do, độc đáo thông qua “Bài ca ngất ngưởng” của ông cũng đã nói được con người ông.

Thi phẩm “Bài ca ngất ngưởng” là một tiếng nói của Hi Văn sau quãng đời hoạn lộ gập ghềnh. Trong thời kì suy tàn của chế độ phong kiến Việt Nam cũng đã được đánh dấu bằng sự xuất hiện của con người với những khát vọng tự do. Với bài thơ được viết theo thể ca trù hay còn gọi là hát nói – đây là một lối thơ tự do về nhịp điệu, câu chữ. Nguyễn Công Trứ đã sáng tác bài thơ có kết cấu bài thơ gần như kết câu một bài thơ hát nói, và nó lại được chia làm nhiều đoạn gọi là khổ. Thế rồi chính mỗi đoạn được kết bằng câu có từ ngất ngưởng, bài thơ như đã soi sáng những góc độ khác nhau của hình tượng nhân vật trữ tình. Có thể nói rằng chính trên cơ sở cảm hứng chủ đạo của bài thơ mang tính nhân văn và ý nghĩa chống phong kiến.

Qua bài thơ thì hình ảnh con người ngất ngưởng của Nguyền Công Trứ trước hết là con người tài năng, một con người danh vọng. Thêm với đó là viết chữ Hán mở đầu cô đúc quan niệm lập thân của Nguyễn Công Trứ đó là:

Xem thêm:  Tả cảnh hoàng hôn trên quê hương em, trên biển, ở thành phố, ở cánh đồng lớp 6

Vũ trụ nội mạc phi phận sự

Thông qua đây ta nhận thấy được đây cũng chính là quan niệm mà ông đã nói nhiều bài thơ, cho rằng con người sinh ra do ý của trời đất. Chính vì thế con người nên có trách nhiệm. Tác giả Nguyễn Công Trứ như cũng thể hiện được quan niệm đó dường như đã gắng liền với các ý tưởng: Tu, tề, trị, bình. Hơn nữa với chí làm trai cùng chủ nghĩa anh hùng mà Nguyễn Công Trứ đeo đuổi với tất cả lòng tin tưởng, lạc quan trong suốt cuộc đời.

Phân tích bài thơ Bài Ca Ngất Ngưởng

Với quan niệm đó như đã hiện diện một con người tài năng xuất chúng và danh vọng vẻ vang

Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng…

… có khi về Phủ doãn Thừa Thiên

Với sự tự thuật qua các nhân vật từ nhân xưng về tên hiệu, quan chức cũng như tài năng đã khắc họa con người cá nhân tự ý thức về mình. Không dừng lại ở đó câu thơ lại có ý vị trào phúng như chút cười mà lại khẳng định được lòng tự tin của tác giả. Khi sử dụng hình thức biểu hiện có sự kết hợp hệ thống từ Hán – Việt và từ Nôm thì thể hiện được nội dung ý nghĩa là cái gốc sự ngất ngưởng ở con người Nguyễn Công Trứ như vượt lên khỏi mọi ràng buộc. Không sai chút nào khi nói chính cái ngất ngưởng trong thơ Nguyền Công Trứ là sự ngất ngưởng trước cuộc đời được mất.

Tài năng, công danh của Nguyễn Công Trứ được ghi nhận bằng những chiến tích, những lần thăng quan tiến chức như:

Xem thêm:  Bài viết số 1 lớp 10

Lúc bình Tây, cờ đại tưởng

Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên

Thăng quan là thế nhưng cũng có lúc ông bước những bước thụt lùi vô cùng cay đắng. Khi ra làm quan Công Trứ thấy rõ đằng sau sự bất công mà ông phải chịu là mặt trái của xã hội phong kiến. Thái độ của ông lựa chọn là đem đối lập con người mình với thói tục bằng một tư thái ngông nghênh và tiếng cười đắc ý.

Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng

Với câu thơ này người độc nhận thấy được chính cái bên trong tiếng cười và điệu bộ ấy là triết lí tự nhiên về sự được mất ở đời:

Được mất dương dương người tái thượng

Tác giả Nguyền Công Trứ đã thông qua điển tích “Tái ông thất mã” để mong muốn có thể được phơi bày bản chất xã hội và đưa ra cách nhìn nhận của mình. Trong xã hội ông xuống có đầy biến động cho nên ông đã sản sinh ra quan niệm rủi may. Còn khi đối mặt với sự “được mất” thì cũng có nghĩa đối mặt với sự giàu nghèo,  vinh nhục ông luôn coi nó vốn là những giá trị vật chất tinh thần truyền thống.

Ngất ngưởng còn biểu hiện trong phong cách, lối sống

Ở tác giả Nguyễn Còng Trứ có con người lí tưởng của chí làm trai thời phong kiến. Thế nhưng cũng có con người cá nhân sống hết mình, cống hiến hết mình, lao động hăm hở để có thể đuổi theo sở thích. Thông qua bài thơ tác giả Nguyễn Công Trứ đã nâng được những gì được mô tả thành một phong cách, miêu tả thành lối sống. Thêm với đó là tác giả cũng đã dụng ý nghệ thuật của nhà thơ là đã biến nó thành hình ảnh trái ngược hoàn toàn với những tính giáo điều phong kiến.

Xem thêm:  Bình giảng bài thơ Trèo lên cây bưởi hái hoa

Đến với phần kết của bài thơ Nguyễn Công Trứ khái quát về con người mình với đặc điểm có thể dễ dàng nhận thấy ở đây chính là một tài năng, hoài bão lớn, sống trong xã hội phong kiến. Mà khi đó chính họ cũng không thể không thấy con đường, lí tưởng của xã hội để thi thố tài năng, hay để có thể làm nên sự nghiệp; một nhân cách và ý thức cá nhân mạnh mẽ và đầy đủ điều kiện chủ quan. Tất cả như đã tổng hòa các mặt đó ở một con người, tạo nên phong cách sông ngất ngưởng.

Tóm lại bài thơ Bài ca ngất ngưởng như đã nâng lên sự khẳng định, đúng hơn là tự khẳng định một con người tiêu biểu cho một kiểu người có tính chất phi chính thống mang đậm sắc “cái tôi” hiện đại. Một cái tôi ngang nhiên tồn tại trong lòng xã hội phong kiến thời bấy giờ.

Sau khi đã xưng danh, nhà thơ tự khẳng định tâm thế mình, "tài bộ" mình, chí nam nhi của mình mang tầm vóc vũ trụ.

Trở lại đời thường, cụ Thượng Trứ đã hành động một cách ngược đời, hình như để giễu đời với tất cả sự ngất ngưởng. Vị đại quan thuở nào "ngựa ngựa xe xe" nay chỉ cưỡi bò vàng và cho bò đeo đạc ngựa. Cả người và bò vàng đều ngất ngưởng. Như một sự thách đố với "miệng thế". Cho đến nay dân gian vẫn cười và truyền tụng bài thơ đề vào chiếc mo cau của ông Hi Văn thuở nào.

Ông đã sống hết mình và chơi cũng hết mình. "Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng" là một tứ thơ độc đáo. Câu thơ tự trào gợi ít nhiều hóm hỉnh. Bụt cười, hay thiên hạ cười? Hay ông Hi Văn tự cười mình? Đã thoát vòng danh lợi rồi, thì chuyện "được, mất" là lẽ đời, như tích "Thất mã tái ông" mà thôi, cũng chẳng bận tâm làm gì! Chuyện "khen, chê" của thiên hạ, xin bỏ ngoài tai, như ngọn gió đông (xuân) phơi phới thổi qua. Có bản lĩnh, có tự tin về tài đức của mình mới có thái độ phủ định như thế, dám sống vượt lên trên mọi thế tục. Có biết Nguyễn Công Trứ là một nhà nho được đào luyện nơi cửa Khổng sân Trình, một vị đại quan của triều Nguyễn thì mới thấy được một phần nào cá tính cốt cách đời, một nhân cách khác đời, rất phóng túng, phong tình và tài tình hiếm thấy của ông. Không quan tâm đến chuyện "được, mất", bỏ ngoài tai mọi lời thị phi, khen chê, ông đã sống một cách an nhiên, hồn nhiên, vô cùng thảnh thơi, vui thú. Tuy ngất ngưởng mà trong sạch, thanh cao. Đây là hai câu thơ tuyệt hay trong "Bài ca ngất ngưởng":