Khi dịch Covid-19 mới xuất hiện tại Việt Nam vào cuối tháng 1.2020, đeo hay không đeo khẩu trang trở thành một cuộc “luận chiến” tốn không ít công sức và bút mực trên mạng xã hội. Ngay tại thời điểm đó, Tổ chức Y tế thế giới và nhiều quốc gia phương Tây cho rằng, việc đeo khẩu trang y tế không có tác dụng phòng, chống dịch với những người khỏe mạnh. Nó chỉ cần thiết với những người mắc bệnh và người tiếp xúc với bệnh nhân. Đại dịch Covid-19 có lẽ đã đưa ra những kinh nghiệm khác với những bằng chứng lâm sàng giới y học đã có. Ngày càng nhiều các nghiên cứu khoa học cho thấy, việc đeo khẩu trang, đặc biệt là nơi công cộng có tác dụng phòng, chống Covid-19 lây lan trong cộng đồng. Và dù là loại khẩu trang nào, đeo vẫn tốt hơn là không đeo. Có lẽ lần đầu tiên trong lịch sử ngoại giao của nhân loại, khẩu trang trở thành món quà trong quan hệ đối ngoại quốc tế. Ở Việt Nam, dịch Covid-19 đã thay đổi gần như triệt để thói quen không đeo khẩu trang nơi công cộng của người Việt. Cơn sốt giá khẩu trang ngay trong đợt dịch đầu tiên hồi đầu năm là một minh chứng rất rõ. Khi dịch Covid-19 quay trở lại Việt Nam với các ca bệnh lây nhiễm cộng đồng tại Đà Nẵng trong những ngày qua, giá khẩu trang lại tăng. Tuy nhiên, người ta không còn thấy cảnh người dân đổ xô đi mua khẩu trang nữa. Thay vào đó, khẩu trang bắt đầu xuất hiện nhiều hơn ở những nơi công cộng một cách tự giác mà chưa cần đến bất cứ mệnh lệnh hành chính nào. Trong khi người dân và cả các chuyên gia vẫn đang tranh cãi về tác dụng của khẩu trang thì hầu hết đều thống nhất rằng, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, các loại dung dịch sát khuẩn là biện pháp quan trọng hơn và cả hiệu quả hơn để phòng chống dịch. Và khi dịch Covid-19 quay trở lại, các lọ dung dịch rửa tay lại xuất hiện ở thang máy, cửa ra vào các rạp chiếu phim, siêu thị và các cơ quan, tổ chức. Rửa tay cũng đang trở thành một thói quen nhờ Covid-19. Hơn cả một biện pháp chống dịch “thời chiến”, sự xuất hiện của dịch Covid-19 còn khiến việc đeo khẩu trang và rửa tay trở dần thành một thói quen vệ sinh của người dân, dù vẫn còn cần một thời gian nữa. Khi dịch Covid-19 từ Trung Quốc lan ra toàn cầu, nó đã để lại nhiều hệ lụy tệ hại. Đám mây đen đại dịch đã phủ bóng toàn cầu và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Mức tăng trưởng của Việt Nam trong 6 tháng đầu năm là 1,81%. Đây được đánh giá là mức cao vì nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới có mức tăng trưởng âm. Song ở mặt khác, đây cũng là mức thấp nhất kể từ khi Việt Nam bước vào công cuộc đổi mới tới nay. Hãy xem thêm một con số. Trong 6 tháng đầu năm vừa qua, tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam tạm ngừng kinh doanh có thời hạn là 29.000, tăng 38,2% so với cùng kỳ năm 2019. Chỉ tính riêng trong quý 2 năm 2020, số lao động thất nghiệp trong độ tuổi lao động là khoảng 1,3 triệu người, tăng 192.800 người so với quý 1 năm 2020 và tăng 221.000 người so với cùng kỳ năm trước. Khi đưa ra gói hỗ trợ người dân 62.000 tỉ mà Chính phủ dự tính có tới 20 triệu người bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19. Con số đó là hơn 20% dân số của Việt Nam ở thời điểm hiện tại. Một con số không hề nhỏ. Nhưng đó chỉ mới là con những số thống kê hoàn toàn vô hồn. Cuộc sống của người dân, thực tế, đang trở nên khó khăn hơn. Doanh nghiệp đóng cửa, công nhân sẽ mất việc làm, đồng nghĩa không còn thu nhập để nuôi sống gia đình, con cái. Ở những nơi không đóng cửa, người ta cắt giảm lương và thu nhập của người lao động. Tiết kiệm trở thành một thói quen mới xuất hiện trong thói quen tiêu dùng của người dân. Khi thu nhập giảm, người dân bắt đầu siết chặt chi tiêu, tập trung vào những mặt hàng thiết yếu. Du lịch, chăm sóc sắc đẹp, vui chơi giải trí... đều giảm. Điều đó không chỉ diễn ở Việt Nam. Nhưng quan trọng hơn, sự lây lan của virus gây bệnh Covid-19 đã thúc đẩy những hoạt động “không chạm” trong cuộc sống thường ngày. Mua sắm online tăng một cách bùng nổ vì người tiêu dùng lần đầu tiên thấy hết sự tiện lợi của phương thức mua bán này. Kết quả khảo sát của một tổ chức độc lập tại Việt Nam cho thấy, 82% người tiêu dùng được khảo sát có mua online thời gian cách ly xã hội; trong đó 98% cho biết, sẽ vẫn tiếp tục duy trì mua online trong tương lai. Không chỉ mua sắm, lần đầu tiên công nghệ thông tin được ứng dụng một cách triệt để vào các hoạt động của đời sống nhằm hạn chế tiếp xúc trực tiếp, tránh sự lây lan của virus. Học sinh học trực tuyến, người dân làm thủ tục hành chính trực tuyến, các cuộc họp cũng được tổ chức trực tuyến ngay cả kỳ họp của Quốc hội – nơi được gọi là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, quyết định những vấn đề quan trọng nhất của đất nước. Đáng nói là, nếu như trước đây mặc cho những hô hào về việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động xã hội, số hóa dường như vẫn là một cuộc trường chinh đầy chông gai thì nay hoàn cảnh bất thường do dịch Covid-19 tạo ra đã trở thành một động lực đẩy cỗ máy đi nhanh hơn. Quan trọng hơn, người ta đều thấy “trực tuyến” không chỉ là học tập mà cả các cuộc hội họp cũng không làm giảm đi bao nhiêu chất lượng của các hoạt động này. Bộ Giáo dục – Đào tạo trong hội nghị trực tuyến với 63 tỉnh, thành về việc dạy học trực tuyến mới đây đã khẳng định: dạy học trực tuyến là phương thức không thể thiếu và sẽ tiếp tục dạy, học trực tuyến trong những năm tới. Còn Quốc hội cũng đã quyết định tiếp tục duy trì hình thức họp trực tuyến trong kỳ họp tháng 10 năm nay vì tính hiệu quả và tiết kiệm của nó. Công nghệ thông tin đã chứng minh tính ưu việt của nó từ lâu. Và có lẽ dịch Covid-19 chỉ giúp Việt Nam có thêm một chứng cứ thực tiễn để đẩy nhanh việc ứng dụng này mà thôi.