I.

 Các truyền thuyết của tỉnh Yên Bái: Giao Châu ngoại vực” (thế kỉ IV),Nam Việt chí” (thế kỉ V),“Ngoại sử kí”( thế kỉ XIV –XV),...

II

Bài làm ( Truyện Nam Việt Chí )

Từ xa xưa, các truyền thuyết,  câu chuyện lịch sử đã được ghi chép lại 1 cách tỉ mỉ, và Nam Việt Chí là 1 trong số đó

Truyện bắt đầu từ thời điểm Nguyễn Hoàng dẫn hơn một nghìn thủy quân vào đánh nhau với các tướng nhà Mạc để giành vùng Thuận Hóa năm 1558. Sau khi giành được vùng này, Nguyễn Hoàng vẫn giữ lễ phiên thần đối với vua Lê-chúa Trịnh nhưng vẫn âm thầm xây dựng cơ đồ ở phương Nam. Tiếp đến đời Nguyễn Hoàng là đời chúa Nguyễn Phúc Nguyên, nổ ra sự kiện Nguyễn Khải kéo 5.000 quân vào bờ bắc sông Nhật Lệ khai mào thời Trịnh-Nguyễn phân tranh trong lịch sử Việt Nam. Chúa Nguyễn củng cố thế đứng, thu nhận nhiều người từ Bắc Hà vượt sông vào, đương cự với chúa Trịnh liên tiếp tám lần đại chiến từ năm 1627 tới tận 1672; với nhiều nhân vật tài giỏi về quân sự-chính trị nổi lên như Đào Duy Từ, Nguyễn Hữu Tiến, Nguyễn Hữu Dật, chúa Trịnh Tráng, Trịnh Căn, Trịnh Tạc. Đánh nhau một khoảng thời gian dài đánh nhau không có kết quả, hai phe đi vào thế đình chiến.

Song song với miêu tả hai cuộc chiến, truyện còn miêu tả lại nhiều sự kiện đáng chú ý ở cả Đàng Ngoài và Đàng Trong. Nội bộ Đàng Ngoài, thường xuyên bất ổn với đủ vụ tranh chấp quyền vị trong nội bộ nhà chúa Trịnh và các vua Lê, các vụ mưu phản của thuộc tướng như Phạm Ngạn, Bùi Văn Khuê, các tướng họ Trịnh... Ở Đàng Trong là nhiều lần tranh chấp đổ máu trong nội bộ chúa Nguyễn, như chúa Nguyễn Phúc Nguyên với anh em ruột Phúc Hiệp và Phúc Trạch, chúa Nguyễn Phúc Lan với em mình là Nguyễn Phúc Anh và quá trình Nam tiến về Chân Lạp, Chiêm Thành của các chúa Nguyễn. Truyện không quên miêu tả cái nền dân chúng trong thời kỳ này với tình cảnh dân chúng bị buộc phải chiến đấu dưới ngọn cờ hai chúa, ảnh hưởng và sự tàn phá của chiến trận với nông nghiệp và bất ổn trong đời sống nhân dân.

Truyện kết vào khoảng năm 1689, đời Ngãi vương Nguyễn Phúc Tần.