Con người sinh ra và chết đi là một quy luật của tự nhiên. Nhưng khi người ta chết đi không có nghĩa là không còn tồn tại trên đời nữa, họ vẫn để lại những tấm lòng, những tình thương của họ với những người còn sống trên đời và hình ảnh của họ sẽ mãi ở trong tim mọi người. Đó là những gì mà ta, một họa sĩ già đã nhận ra trong 60 năm sống trên đời. Và giờ đây, khi ta đã về nơi thiên giới, ta đã yên lòng vì sự ra đi của ta không hề vô ích, nó đã cứu sống được một mạng người.

Giờ đây, trong lòng ta đang ùa về những kỉ niệm của một mùa thu hai năm về trước. Hôm đó, có hai họa sĩ trẻ là Xiu và Giôn-xi mới chuyển đến “khu họa sĩ”, nơi mà ta ở. Họ tuy chỉ là bạn bè nhưng họ còn thân nhau hơn cả chị em ruột. Điều đó làm ta vô cùng cảm động. Hằng ngày, ta ngồi làm mẫu cho các họ vẽ kiếm tiền và những lúc nhìn các chúng hăng say làm việc, lòng ta lại ao ước để lại được một kiệt tác cho đời…

Nhưng thật không may, vào một mùa đông, có một gã khách lạ, lạnh lẽo, chưa hề được thấy mặt qua, mà bác sĩ gọi là gã Viêm Phổi, rình rập đến khu họa sĩ, thỉnh thoảng hắn lại vươn những ngón tay lạnh buốt của mình chạm vào ai đó. Khắp mạn Ðông, kẻ hủy diệt ấy hùng dũng bước đi, hắn quật ngã hàng chục nạn nhân. Hắn không phải là kẻ thuộc hàng chính nhân quân tử. Một phụ nữ mảnh mai khó có thể là đối thủ chính đáng của gã đần có nắm đấm đỏ, thở dốc, già nua kia. Hắn đã quật ngã Giôn-xi, khiến Giôn-xi nằm và hầu như không động đậy trên chiếc giường sắt sơn của mình, nhìn qua những ô kính cửa sổ nhỏ kiểu Hà Lan lên bức tường trống trơn của ngôi nhà gạch đối diện. Bác sĩ đã nói rằng cơ hội sống của con bé chỉ có 1 phần, còn lại phải tùy thuộc vào suy nghĩ và nghị lực sống của con bé. Lúc đó, dù chỉ có một phần mười hi vọng nhưng ta vẫn mong có thể cứu sống được Giôn-xi. Đó thực sự là một đứa trẻ ngoan và hiền lành, ta biết nó có ước mơ được vẽ vịnh Na-plơ, như vậy mà từ bỏ cuộc đời thì thật là đáng tiếc.

Nhưng ta thật không nghĩ rằng Giôn-xi lại dễ dàng từ bỏ như vậy. Bệnh tật và nghèo túng đã khiến con bé tuyệt vọng và gục ngã trên con đi tìm lại niềm tin cho sự sống. Con bé nằm bất động trên giường, và đưa mắt ra ngoài cửa sổ, đếm từng chiếc lá còn lại trên cây thường xuân bám vào bức tường gạch đối diện với cửa sổ, chờ khi nào chiếc lá cuối cùng rụng nốt thì con bé cũng buông xuôi, lìa đời… Đó thật là một suy nghĩ gàn dở và ngu ngốc, Xiu cũng không làm cách nào để cho nó từ bỏ cái suy nghĩ ngu ngốc ấy được. Vẻ chán nản làm bệnh tình của Giôn-xi ngày một trầm trọng. Ta nhận thấy sự lo lắng của Xiu dành cho Giôn-xi qua những lời Xiu nói với ta. Biết được suy nghĩ của Giôn-xi, ta luôn suy nghĩ phải làm thế nào để chiếc lá cuối cùng không rơi xuống, để Giôn- xi sẽ có niềm tin và nghị lực để sống tiếp…

Có một buổi sáng khi đi ngang qua phòng của Giôn-xi, ta định ghé vào để hỏi thăm bệnh tình của con bé nhưng khi ta vừa định bước vào thì thấy Giôn-xi đang thẫn thờ nhìn tấm mành màu xanh đã kéo xuống rồi thều thào ra lệnh cho Xiu: “Kéo nó lên, em muốn nhìn.” Xiu đành phải làm theo một cách chán nản. Nhưng, ô kìa, thật may, sau trận mưa vùi dập và những cơn gió phũ phàng đêm trước, một chiếc lá thường xuân vẫn bướng bỉnh bám trụ lại trên tường. Đó là chiếc lá cuối cùng của cây. Và cả ngày hôm ấy, ta để ý thấy Giôn-xi cứ nhìn ra ngoài cửa sổ, chờ cho chiếc lá rụng xuống và con bé sẽ chết. Nhìn Giôn-xi có mỗi ngày một tiều tụy đi như vậy, Xiu buồn rầu: “Em thân yêu ơi. Em hãy nghĩ đến chị, nếu em không còn muốn nghĩ đến mình nữa. Chị sẽ làm gì đây?” Nhưng Giôn-xi không trả lời. Ta nghĩ con bé đã chuẩn bị sẵn sàng cho chuyến đi xa xôi bí ẩn của mình.

Lúc đó, như có điều gì đã ngăn cản bước chân của ta lại. Nhìn Giôn-xi với vẻ mặt tuyệt vọng và Xiu vô cùng lo âu, lòng ta lại nhói đau. Ta không có con nhưng từ lâu ta đã coi Xiu và Giôn-xi là con ruột của mình. Ta đi xuống lầu, đi về phòng của mình, lấy vài chiếc bút lông, một bảng màu pha màu xanh và vàng trộn lẫn với nhau. Đêm hôm ấy, trong một đêm mưa gió dập vùi, khủng khiếp, dưới ánh sáng mập mờ của ngọn đèn bão, ta bắc thang và bắt đầu vẽ lên tường một chiếc lá thường xuân đã úa vàng. Ta đã dùng hết tình cảm, sự yêu thương của mình để vẽ, ta cố gắng để vẽ sao cho thật sống động, thật giống với một chiếc lá thường xuân để đem lại niềm tin và nghị lực sống cho Giôn-xi.

Đêm hôm đó, sau khi vẽ xong, ta trở về phòng của mình. Giày và quần áo của ta ướt sũng và lạnh buốt. Ta đã gục luôn trên sàn nhà từ lúc nào không biết. Sáng hôm sau, người gác cổng phát hiện ta nằm dưới sàn bèn gọi bác sĩ. Khi ta tỉnh lại, ta thấy mình đang ở trong bệnh viện và Xiu đang chăm sóc cho ta. Nhìn vẻ của Xiu, ta đoán chắc con bé cũng đã biết những gì ta đã làm đêm qua. Thấy ta tỉnh lại con bé vội chạy đến bên giường. Nói nói với ta là ta mắc bệnh viêm phổi nặng vì dầm mưa đêm qua. Con bé cũng bảo đã nhìn thấy chiếc đèn bão, chiếc thang cùng vài hộp màu và mấy chiếc bút lông vung vãi trong phòng ta. Ta cũng kể cho ta nghe những gì đã xảy ra vào buổi sáng hôm đó.

Sáng hôm đó, khi trời vừa hửng sáng thì Giôn-xi lại tàn nhẫn ra lệnh cho Xiu kéo mành lên. Chiếc lá thường xuân cuối cùng mà ta vẽ vẫn còn đó. Giôn-xi nằm nhìn chiếc lá hồi lâu rồi quay sang gọi Xiu đang quấy cháo trên bếp, con bé đã nói rằng: “Em thật là một con bé hư chị Xiu thân yêu ơi! Có một cái gì đấy đã làm cho chiếc lá cuối cùng vẫn còn đó để cho em thấy mình đã tệ như thế nào. Muốn chết là một tội. Giờ thì chị có thể cho em xin ít cháo và chút sữa pha ít rượu vang đỏ và – à khoan – đưa em chiếc gương tay trước đã, rồi xếp mấy chiếc gối lại quanh em, để em ngồi dậy xem chị nấu nướng.” Và một tiếng đồng hồ sau, Giôn-xi lại nói: “Chị Xiu thân yêu ơi, một ngày nào đó em hi vọng sẽ được vẽ vịnh Na-plơ xinh đẹp.” Khi ta nghe bác sĩ nói được năm phần mười rồi, chỉ cần chăm sóc chu đáo thì con bé sẽ khỏe, ta mừng lắm. Ta mỉm cười, ta cười vì những việc ta làm không hề vô ích, chiếc lá mà ta vẽ đã cứu sống được Giôn-xi, đã đưa con bé quay trở lại từ ngưỡng cửa của tử thần. Dù ta có phải trả giá như thế nào ta cũng không hề hối hận. “Xiu! Ta sắp đi rồi. Ta không thể ở bên các cháu được nữa. Cháu hãy nhắn với Giôn-xi rằng hãy sống thật tốt, đừng bao giờ nghĩ dại dột nữa, hãy làm những điều các cháu muốn làm, hãy đi những nơi các cháu muốn đi, và sống cho cả phần của lão già này nữa nhé! Hãy nhớ rằng, nghệ thuật chân chính không phải chỉ để trưng bày và cho người khác ngắm nhìn, nghệ thuật chân chính phải được tạo ra từ tình yêu thương giữa con người và vì con người. Ta tin các cháu sẽ là những nghệ sĩ chân chính. Ta ở trên trời cao sẽ phù hộ cho các cháu…”

Nói rồi, ta cứ mất dần cảm giác, mắt ta cứ dần nhắm lại và chìm sâu vào giấc ngủ vĩnh hằng, thân thể của ta bỗng nhẹ tênh, ta có cảm giác ta đang bay lên trời, bay về với thượng đế chí nhân. Nhưng văng vẳng bên tai ta vẫn là tiếng của Xiu đang khóc thút thít: “Cháu nhớ rồi, cụ Bơ-men ạ. Cụ hãy cứ yên nghỉ đi!”… Trong nhịp sống tất bật, hối hả quay cuồng, nếu không có một khoảng lặng, một phút dừng lại ngắm nhìn cuộc đời, hẳn con người sẽ không bao giờ tìm được chút bình yên, thanh thản cho tâm hồn mình. Những lo toan thường nhật, cuộc mưu sinh bận rộn với bao toan tính, đắn đo đã cuốn con người vào vòng quay bất tận. Nhưng không, ở ngay trong một khu phố nhỏ tồi tàn như nơi đây, hơi ấm tình người vẫn lặng lẽ toả sáng, vẫn cất lên bản nhạc dịu dàng giữa một xã hội phồn vinh, rộng lớn.