Dạ thưa xứ Huế bây giờ

vẫn còn núi Ngự bên bờ sông Hương”.

Sông Hương, riêng cái tên của nó cũng là một câu chuyện dài và nhiều dư vị. Sông Hương từng được gọi bằng nhiều cái tên như sông Linh trong sách Dư địa chí (1435) của Nguyễn Trãi, Kim Trà đại giang trong sách Ô Châu cận lục (1555), Hương Trà trong sách Phủ biên tạp lục (1776) của Lê Quý Đôn. Ngoài ra, nó còn được gọi là Lô Dung, sôrig Dinh, sông Yên Lục… Chưa dừng ở đó, tên sông còn được lí giải bằng nhiếu cách rất thú vị. Theo dã sử, khi vua Quang Trung đi qua và hỏi tên sông là gì, thấy những cái tên trước đó chỉ là địa danh hữu hạn, không thể gợi sự trường tồn của dòng sông nên từ nay gọi tên Hương Giang. Cũng có người lí giải rằng hai bên sông Hương có loại cỏ thạch sương bồ có hương thơm nên gọi tên dòng sông là sông Hương. Nhà nghiên cứu văn hóa Huế, ông Phan Thuận An cho rằng: vê tên gọi sông Hương thì có nhiều giả thuyết khác nhau nhưng tôi thiên về giả thuyết bắt nguồn từ địa danh Hương Trà. Dòng sông nào củng mang một cái tên của vùng đất. Phú Xuân – Huế ngày xưa thuộc đất Hương Trà, là một lưu vùng mà sông chảy qua suốt huyện Hương Trà. Vì thế người ta dùng tên huyện Hương Trà để đặt tên cho dòng sông. Lúc đầu gọi là sông Hương Trà, sau gọi tất là sông Hương. Còn nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường trong tùy bút Ai đã đặt tên cho dòng sông? lại lí giải tên sông bằng một huyền thoại, vì yêu quý con sông xứ sở nên dân chúng đôi bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông tạo nên hương thơm ngát, gửi cả mộng ước muốn đem cảnh đẹp và tiếng thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử của nhân dân. Sông Hương bắt nguồn từ dãy núi Trường Sơn hùng vỹ. Chia thành 2 dòng chính là Tả Trạch và Hữu Trạch.Tả Trạch có dòng chính dài khoảng 67km, chảy theo hướng Tây Bắc ven vườn quốc gia Bạch Mã với 55 thác nước qua thị trấn Nam Đông.Dòng thứ hai là nhánh phụ Hữu Trạch dài khoảng 60km, chảy theo hướng Bắc với 14 thác nước qua phà Tuần Cả hai hợp lưu tại ngã ba Bằng Lãng tạo nên dòng sông Hương dài 33km thơ mộng.Về vị trí địa lí, sông Hương thuộc miền Trung Việt Nam. Sông có hai dòng chính đều bắt nguồn từ dãy núi Trường Sơn huyền thoại và khi về đến đồng bằng, nó không chảy qua nhiều địa phương mà nằm gọn gàng trong lòng một thành phố duy nhất, Thừa Thiên - Huế. Thủy trình hơn 80 km của sông Hương xưa nay luôn là điều hấp dẫn không chỉ với các nhà địa lí mà còn cả với những nghệ sĩ say mê cái đẹp. Từ thượng nguồn Tả Trạch và Hữu Trạch chảy qua nhiều thác ghềnh, chảy quanh các chân núi, xuyên qua các cánh rừng rậm, chảy chậm qua các làng mạc Kim Long, Nguyệt Biểu, Vỹ Dạ, Đông Ba, Gia Hội, chợ Dinh, Nam Phổ, Bao Vinh, chạy ra cửa Thuận Trạch, Biển Đông. Cùng thủy trình ấy, ngồi trên thuyền xuôi theo dòng sông Hương, chúng ta có thể ngắm cảnh xung quanh kinh thành Huế, vượt qua cầu Dã Viên, Phú Xuân, Tràng Tiền, đến thăm lăng Minh Mạng, điện Hòn Chén, chùa Thiên Mụ... hoặc xuôi về Thuận An chìm đắm trong vẻ đẹp của biển cả bao la. Bên cạnh tầm quan trọng về du lịch, sông Hương với vẻ đẹp hữu tình ấy đã góp phần không nhỏ đối với đời sống người dân và địa lý nơi đây. Sông Hương hằng năm vẫn bồi đắp phù sa cho hai bên bờ được tươi tốt, cùng với đó là một nguồn tài nguyên thủy sản phong phú, cung cấp nguồn nước cho người dân. Đặc biệt, vì vẻ đẹp của dòng sông cùng với hệ thống danh lam thắng cảnh độc đáo đã khiến du khách trong và ngoài nước vô cùng yêu mến dòng sông Hương thơ mộng này, giúp người dân nơi đây có thêm thu nhập bởi sự phát triển về du lịch Huế. Sông Hương là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ nhà văn. Chỉ với dòng sông Hương thôi, những nhà thơ nhà văn đã dệt lên rất nhiều hình ảnh để miêu tả vẻ đẹp của dòng sông, tiêu biểu là những tác phẩm nổi tiếng “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của nhà thơ Hoàng Phủ Ngọc Tường hay bài thơ “Tiếng hát sông Hương” của nhà thơ Tố Hữu.Hay là những ca khúc trữ tình khiến người nghe xao xuyến, đắm say như Mưa chiều miền trung, Ai ra xứ Huế, Huế xưa, Diễm xưa,…Và đặc biệt hơn sông Hương còn là cảm hứng của những loại hình âm nhạc cổ truyền từ những câu hát dân gian, điệu hò đến âm nhạc bác học trong Nhã nhạc cung đình Huế. Thành phố Huế có một bề dày lịch sử oai hùng bằng chứng dễ thấy là rất nhiều những lăng tẩm, đền đài được dựng lên ở đây. Cho thấy rằng sông Hương đã chứng kiến tất cả những cuộc chiến đấu oanh liệt của nhân dân ta với kẻ địch thời đó. Nhưng sông Hương không chỉ báỳ bổng trong nghệ thuật, sông Hương còn là chứng nhân lịch sử trung thành như Hoàng Phủ Ngọc Tường từng nói: Hiển nhiên là sông Hương đã sống những thế kỉ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của nó, từ thuở nó còn là một dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng. Trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, nó mang tên là Linh Giang, dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ bièn giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại. Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng Kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ; nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX với máu của những cuộc khởi nghĩa, và từ đấy sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển. Từ khi nàng Huyền Trân công chúa ngàn dặm ra đi đem về cho đất Việt hai châu Ô Lí, dòng sông đã lưu giữ và tiếp nối những nét đẹp văn hóa đậm đà bản sắc và trở thành biểu tượng riêng cho mảnh đất nơi đây. Và như thế, sông Hương mãi là dòng sông của thi, ca, nhạc, họa, là điệu hổn của con người xứ Huế yêu thương!