Truyện ngắn Buổi học cuối cùng được An-phông-xơ Đô-đê viết trong hoàn cảnh Pháp thua trận trong trận chiến Pháp - Phổ (1870 - 1871). Nước Pháp buộc phải chia hai vùng An-dát và Lo-ren cho quân Phổ, đồng nghĩa với việc các trường học ở hai nơi này bắt buộc phải học tiếng Đức. Câu chuyện cảm động đã tái hiện lại không khí buổi học tiếng Pháp cuối cùng với nhân vật chính là cậu bé Phrăng và thầy giáo Ha-men. Phrăng là một cậu học trò lười học, ham chơi, cậu đi học muộn và định trốn học để rong chơi nhưng sau đó vẫn quyết định chạy đến trường. Khi vào lớp học, cậu đã nhận thấy không khí lớp học khác hẳn mọi lần. Phrăng ngạc nhiên khi dân làng tập trung đầy đủ tại lớp, từ người già đến người trẻ, càng ngạc nhiên hơn nữa khi thầy Ha-men không mắng hay phạt cậu vì lỗi đến lớp muộn như mọi hôm mà ngược lại, vô cùng dịu dàng. Thầy cũng như mọi người đều ăn mặc trang trọng, đẹp đẽ trong không khí vô cùng trang nghiêm, vẻ mặt ai nấy đều buồn rầu. Khi buổi học bắt đầu, thầy Ha-men đã thông báo với mọi người đây là buổi học tiếng Pháp cuối cùng. Cậu học trò Phrăng bấy giờ đã vỡ lẽ ra tất cả song đã quá muộn. Cậu thậm chí đọc ấp úng tiếng mẹ đẻ, không thuộc quy tắc về phân từ nhưng thầy Ha-men không trách phạt mà chỉ giảng giải những lời lẽ hết sức ngắn gọn, sâu sắc về tiếng mẹ đẻ. Điều này càng khiến Phrăng xấu hổ, hối hận và dằn vặt bản thân khi đã không chăm chú học hành từ ban đầu. Thầy Ha-men say sưa giảng về tiếng Pháp, rằng “Khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ được tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nằm được chìa khóa chốn lao tù”. Mọi người chăm chú lắng nghe và cậu bé Phrăng kinh ngạc vì mình hiểu bài đến vậy. Kết thúc buổi học, thầy Ha-men nghẹn ngào không nói hết câu, cố gắng viết thật to, dằn mạnh hết sức dòng chữ trên bảng “NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM!” rồi ra hiệu kết thúc buổi học.

Phrăng là một câu bé ham chơi và chưa chăm học. Một lần, trên đường tới trường quang cảnh khác lạ đã thu hút cậu và khi đến trường thì không khí lớp học bỗng trở nên bình lặng, không ồn ào, hỗn độn như mọi khi, có cả những người dân làng đến tham dự, thậm chí thầy Ha-men không hề tức giận khi Phrăng đi học muộn. Hoá ra đây là buổi học cuối cùng cậu được học tiếng Pháp và cũng là buổi cuối cùng thầy Ha-men dạy học cho lớp bởi có lệnh của Béc-lin là tất cả các trường từ giờ trở đi chỉ được dạy tiếng Đức. Qua những lời nói về việc học tiếng Pháp, cử chỉ, thái độ nhẹ nhàng của thầy, Phrăng đã thay đổi cách suy nghĩ và nhận thức về tiếng mẹ đẻ, về việc học tập. Cho dù rất buồn khi phải rời xa mái trường đã gắn bó suốt bao nhiêu năm, không được dạy cho học trò chính ngôn ngữ của dân tộc, thầy Ha-men vẫn can đảm dạy cho đến cuối buổi học. Đồng hồ điểm 12 giờ, đứng trên bục thầy như đã mất hết sức lực, tái nhợt, xúc động không nói nên lời nhưng vẫn cố viết dòng chữ "NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM" thật to lên bảng.