Hoàng Hoa Thám, sinh năm 1858, mất vào 10/02/1913, ông còn được nhân dân gọi bằng nhiều cái tên khác, điển hình là Đề Thám, Đề Dương, Hùm thiêng Yên Thế, ông là người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Tên thật của ông là Trương Văn Nghĩa rồi sau này đổi thành Trương Văn Thám. Quê ông ở xã Dị Chế, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên; sau này di cư lên Sơn Tây, cuối cùng đến Yên Thế thuộc Bắc Giang. Cha ông là Trương Văn Thận (tên thật là Đoàn Danh Lại) và mẹ ông là Lương Thị Minh. Ông trở thành thủ lĩnh tối cao của cuộc khởi nghĩa Yên Thế, sau khi thủ lĩnh là Lương Văn Nắm (Đề Nắm) bị Đề Sặt sát hại vào tháng 4 năm 1892. Khởi nghĩa Yên Thế sụp đổ vào năm 1913, tạo ra nhiều giả thuyết khác nhau về cái chết của ông – thủ lĩnh cuộc khởi nghĩa. Giả thiết thứ nhất, khi ông tới vùng Hố Lẩy, người Pháp đã bố trí 3 người tới tiếp cận ông và hạ sát ông cùng 2 thủ hạ vào sáng mùng 5 Tết Quý Sửu (10/02/1913), sau đó mang thủ cấp ông ra bêu Phủ đường Yên Thế để thị uy dân chúng. Giả thiết 2, ông đã chạy trốn và sống ẩn dật rồi qua đời vì bệnh tật. Hiện tại vẫn chưa xác định được mộ của ông.