Nguyễn Thành Long là một trong những cây bút văn xuôi nổi bật trong giai đoạn những năm 60 – 70 chuyên viết về truyện ngắn và bút kí. “Lặng lẽ Sa Pa” là một truyện ngắn được sáng tác trong chuyến công tác tại Lào Cai giữa mùa hè 1970. Trong tác phẩm ấy, hình ảnh nhân vật anh thanh niên là điểm sáng trong câu chuyện đại diện cho những phẩm chất và tâm hồn tốt đẹp của con người mới trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.

Là một chàng trai trẻ đã quyết tâm rời bỏ chốn phồn hoa đô thị để lên khu vực đỉnh Yên Sơn cao 2600m, phục vụ công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu. Nơi ấy quanh năm lạnh giá, sống một mình heo hút giữa đình núi, công việc của anh là “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Qua lời kể của bác tài xế, “Anh thanh niên hai mươi bảy tuổi, người cô độc nhất thế gian,…”, “rất thèm người”.

Trong hoàn cảnh cuộc sống khắc nghiệt vậy, anh vẫn sống rất lạc quan và yêu quý, thân thiện với mọi người. Anh giữ gìn nơi ở gọn gàng, anh trồng hoa trong “vườn nhà”. Anh nuôi gà để tăng gia sản xuất như lời kêu gọi của Đảng tới toàn dân. Anh tích cực thực hiện công việc để tạo lập cho mình cuộc sống bình thường như mọi người dưới xuôi.

Dẫu một mình ở nơi vùng cao vùng sâu, anh vẫn cố gắng hoàn thành thật tốt công việc của mình. Anh đam mê với nhiệm vụ, “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được?”. Ở người thanh niên ấy toát lên lối sống giản dị và nhiệt huyết với nghề. Thế nhưng cũng không khiến làm cho anh đôi khi có cảm giác cô độc. Anh luôn khao khát được giao lưu, chuyện trò với mọi người. Khi có khách lên thăm, anh chăm lo cho mọi người khi không quen với cái rét khắc nghiệt. Khi nghe vợ bác tài xế bị ốm, anh đã đào củ tam thất để biếu tặng.

Anh trân trọng tiếp đón ông họa sĩ già và cô kĩ sư trẻ một cách thân thiện.  Anh sẵn sàng mang tặng họ những quà trứng gà kèm một bó hoa to cho lần gặp đầu tiên. Hành động ấy mang những thông điệp thay lời muốn nói: chỉ cần đều là những người con máu đỏ da vàng, gặp nhau một lần mà cứ ngỡ đã thân thiết từ lâu. Đó chính là sức mạnh kết nối giữa những trái tim nồng ấm, nhân hậu với nhau.

Anh luôn cố gắng sống và cống hiến cho Đảng và Nhà nước. Khi đất nước cần, anh xin ra trận. Không được xông pha nơi mưa bom đạn máu, anh xung phong lên nơi khỉ ho cò gáy này để công tác. Anh tự hào, sung sướng khi biết nhờ có anh phát hiện đám mây khô mà không quân ta hạ được nhiều máy bay Mĩ. Đối với anh, được công hiến, lao động là lý tưởng sống của anh. Anh tâm niệm rằng, công việc có vất vả nhưng anh không thể sống thiếu nó được.

Đối với biết bao người khi được nghe về công việc mà anh chia sẻ, họ chắc hẳn rất tán thưởng, ngưỡng mộ công sức của anh. Thế nhưng anh luôn khiêm tốn, anh nghĩ công việc của mình rất nhỏ bé so với nhiều người khác. Anh hân hoan kể cho mọi người nghe công việc mà anh đã làm biết bao năm qua chỉ trong vỏn vẹn 5 phút nhưng đã đủ để cho ta thấy hết được con người, thiên tính tốt đẹp của anh. Người nghe có thể cảm nhận được tinh thần, niềm hạnh phúc đang lan tỏa từ người con trai ấy.

Đặc biệt hơn nữa, sau khi ông họa sĩ bày tỏ nguyện vọng muốn kí họa về anh, anh đã giới thiệu ngay cho ông những người đáng được ghi nhận hơn. Đó là ông kĩ sư nông nghiệp ngày đêm vất vả tạo ra những củ su hào to hơn vườn rau Sa Pa hay anh cán bộ khí tượng nghiên cứu, thiết lập bản đồ sét. Anh biết rằng, kề bên anh có rất nhiều người cũng đang miệt mài, ngày đêm cống hiến cho sự phát triển của nước nhà. Anh thấu hiểu được giá trị của sự hi sinh thầm lặng nhưng to lớn. Đức tính khiêm tốn ấy của anh thật đáng khâm phục. Bác Hồ đã dạy “Có tài mà không có đức thì vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Thật hãnh diện biết bao, khi thế hệ trẻ Việt Nam có những lớp người như anh - luôn say mê, nhiệt huyết, có quan niệm đúng đắn về cuộc sống và công việc nhưng vẫn giữ được những đức tính thanh cao.

Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” đã khắc họa thành công hình ảnh nhân vật anh thanh niên với những phẩm chất đáng mến. Anh là tấm gương tiêu biểu cho hình tượng lao động mới trong xã hội mới: dám nghĩ, dám làm không ngại gian khó.

Bằng lối kể truyện gần gũi, chân thực, đồng thời tác giả miêu tả chi tiết, sắc nét những tâm tư, suy nghĩ, hành động của từng nhân vật giúp cho người đọc như được sống cùng nội dung câu truyện ấy. Không chỉ thế, truyện còn giúp ta có thêm những bài học và động lực sống và làm việc có ích hơn cho sự nghiệp của đất nước, trở thành con ngoan trò giỏi, người có ích cho xã hội.

  Trong mỗi tác phẩm văn học, nhân vật chính trở thành linh hồn thể hiện trọn vẹn nội dung tư tưởng mà tác giả muốn gửi gắm vào những đứa con tinh thần của mình. Với trường hợp anh thanh niên trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long cũng vậy. Anh là một người sống lạc quan, yêu đời, có tình có nghĩa với mọi người, đầy trách nhiệm với công việc và giàu lí tưởng sống. Xây dựng một nhân vật chính cho tác phẩm cùa mình như thế, Nguyễn Thành Long muốn thể hiện một tư tưởng giàu chất nhân văn về con người và cuộc đời.