Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu

Tứ thơ mở ra trước mắt người đọc một không gian rộng lớn, mênh mang. Đó là chiều dài của dòng sông êm đềm đưa nước mùa thu. Sông không ồn ào, cuộn sóng như mùa hạ mà “được lúc dềnh dàng”. Cụm từ nhân hóa khiến ta cảm nhận được sự thảnh thơi, nhẹ nhàng, trầm lắng suy tư của dòng sông với nước thu trong vắt. Một dáng vẻ khoan thai đối lập hoàn toàn với sự “vội vã” của đàn chim trên trời cao xanh thẳm. Tác giả rất tinh tế khi sử dụng từ “bắt đầu” chứ không phải là đang vội vã, bởi thu mới chạm ngõ bằng hơi sương lạnh lẽo, còn đủ thời gian cho những cánh chim làm tổ, tha mồi, chuẩn bị đón một mùa đông lạnh lẽo kéo dài. Phải có tình yêu thiên nhiên và những cảm nhận sâu sắc, nhà thơ mới thấy được những biến chuyển của vạn vật trong khúc giao mùa như vậy. Và trên bầu trời cao ấy, những đám mây như những dải lụa mềm, nhẹ nhàng vắt ngang bầu trời, một nửa ở bầu trời mùa hạ, nửa đã vắt sang thu. Hình ảnh “đám mây mùa hạ”, “vắt nửa mình sang thu” là một sự liên tưởng thú vị, một hình ảnh đầy chất thơ. Câu thơ gợi ra bước đi uyển chuyển, mềm mại của thời gian.Với những hình ảnh thơ thân thuộc gợi ra màu sắc thu cùng biện pháp nghệ thuật nhân hóa, tác giả đã thổi hồn vào thiên nhiên với những cảm xúc rất con người. Qua đó ta thấy được những quan sát tinh tế của thi nhân trước sự biến chuyển của thiên nhiên và một tâm hồn tha thiết, yêu cái đẹp. Bức tranh chuyển mùa qua lời thơ Hữu Thỉnh thực sự mềm mại, nhẹ nhàng và uyển chuyển biết bao.

Qua khổ thơ thứ hai bài “Sang thu” của nhà thơ Hữu Thỉnh, người đọc cảm nhận những biến chuyển của đất trời trước khoảnh khắc giao mùa.

Trong khổ thơ thứ hai, sau một thoáng bỡ ngỡ, nhà thơ như chợt bừng tỉnh – mùa thu đã về thật rồi! Khép lại những hoài nghi, Hữu Thỉnh chẳng còn nghĩ gì ngoài cảm xúc đang dâng trào:

Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu

Thiên nhiên sang thu được nhà thơ phát hiện bằng những hình ảnh quen thuộc làm nên một bức tranh mùa thu đẹp đẽ và trong sáng. Hai câu thơ có nhịp thơ nhanh và gấp cũng như hơi thở của mùa thu đã bắt đầu đập mạnh. Sông vào mùa này chẳng có mưa to gió lớn nên nước cứ “dềnh dàng”. Dòng sông quê hương thướt tha, mềm mại, hiền hòa trôi một cách thanh thản gợi ra vẻ đẹp êm dịu của bức tranh thiên nhiên. Hình ảnh cánh chim chiều bắt đầu vội vã bay về phương nam tránh rét. Con sông mùa thu tràn trề nước mà hình như cứ không chịu chảy, cứ cố nán lại để đợi chờ ai. Phải chăng sông chờ nước mùa thu? Một hình ảnh thơ thật lãng mạn và thi vị. Nhưng đàn chim thì không thể dềnh dàng được nữa, chúng phải vội vã bay về phương Nam tránh rét. Tất cả đều đang chuyển mình, đang thay đổi. Các từ láy “dềnh dàng”, “vội vã” như mở ra sự đối lập thú vị trong khung cảnh thiên nhiên cao rộng. Sự quan sát tinh tế, tỉ mỉ của tác giả đặc biệt được thể hiện qua cách miêu tả hình ảnh “đám mây mùa hạ”. Tác giả nhân hóa đám mây bằng từ “vắt” – hai câu thơ giàu sức tạo hình. Từ “vắt” diễn tả đám mây như một dải lụa mềm mại trên bầu trời, một nửa là mùa hạ, nửa kia đã nghiêng về mùa thu. Câu thơ còn gợi bước đi của thời gian uyển chuyển, mềm mại. Không biết ở đây là mùa thu lưu luyến mùa thạ hay nhà thơ đang mong chờ mùa hạ mà vẫn lưu luyến mùa thu đây? Điều này thì Hữu Thỉnh thật khác với các nhà thơ khác. Cũng viết về mùa thu, Nguyễn Khuyến viết: “Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt” – có nghĩa là thu của Nguyễn Khuyến đã thực là thu, nó không còn vương vấn chút gì của mùa hè rực lửa. Chắc hẳn phải yêu mùa thu lắm Hữu Thỉnh mới vẽ ra được một bức tranh thu nồng đượm hơi ấm đất trời, nồng đượm hơi ấm quê nhà như thế!

    Đến những câu thơ tiếp theo, sự chuyển biến của mùa thu đã trở nên rõ nét hơn. Tác giả không chỉ cảm nhận bằng khứu giác nữa mà đã nhìn thấy rõ nét thông qua thị giác:

        Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã

Ta có thể thấy khổ thơ này là những cảm nhận rõ ràng hơn của tác giả về cảnh vật xung quanh, không còn là cảm giác mơ hồ như ở khổ thơ đầu tiên nữa, mà bây giờ đã là những chuyển mình có thể nhìn thấy được của cảnh vật. Tác giả sử dụng từ láy “dềnh dàng”, “vội vã” làm nổi lên hai thái cực đối lập của hai sự vật đó là dòng sông và chim chóc. Sông không còn chảy ào ạt, dồn dập như mùa hè nữa, giờ đây nó được dịp lười biếng, cứ dềnh dàng trôi một cách chậm rãi như đã thoát khỏi được cái ánh mặt trời chói chang của mùa hè vậy. Còn đàn chim thì hoạt động năng nổ hơn, chúng vội vã hội họp nhau lại để cùng nhau bay về phương nam tránh rét.

      Cảnh tượng ấy mới thật thi vị biết bao. Nhưng đẹp hơn cả vẫn là hình ảnh bầu trời mùa thu:

Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu

Hình ảnh đám mây “vắt nửa mình sang thu” là một hình ảnh đắt giá và cũng là hình ảnh đẹp làm nên tên tuổi của tác giả Hữu Thỉnh, câu thơ được sử dụng biện pháp nhân hóa, làm chúng ta tưởng chừng như đám mây đang lười biếng quá thể, đã ườn được một nửa qua mùa thu rồi mà vẫn còn vương vấn mùa hạ chưa chịu bước hẳn sang.