Tọa lạc trên địa bàn thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, thành Hoàng Đế (hay còn gọi là thành Đồ Bàn) là một trong những di tích lịch sử có kiến trúc đặc biệt gắn với hai triều đại vương quốc Champa và Tây Sơn.

Thành Hoàng Đế là kinh đô của triều Tây Sơn trong lịch sử Việt Nam từ năm 1776 tới năm 1793.Thành Đồ Bàn được xây dựng dưới triều đại vua Yangpuku Vijaya vào cuối thế kỷ 10, và là kinh đô cuối cùng của vương quốc Chămpa từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 15. Đến năm 1775, thành được triều đại Tây Sơn xây dựng lại, mở rộng về phía đông tới 15 dặm và được chính thức gọi tên là Thành Hoàng Đế từ năm 1778.

Thành Hoàng Đế là nơi đặt đại bản doanh của nghĩa quân Tây Sơn trong giai đoạn đầu và sau đó là kinh đô của chính quyền trung ương Hoàng Đế Thái Đức - Nguyễn Nhạc.Năm 1982, thành đồ bàn được xếp hạng di tích lịch sử quan trọng, và là niềm tự hòa, vững tin trong lòng mỗi người dân An Nhơn.Thành Hoàng Đế là chứng tích về một thời Chăm Pa cổ uy chấn. Mang đậm phong cách đặc sắc của một nền văn hóa cổ, rất đáng để và tìm hiểu về lịch sử nơi đây.

Được xây dựng vào năm 928 bởi những người thợ điêu luyện chăm pa, dưới sự điều hành của triều đại Yangpuky Vijaya và thành Đồ Bàn lúc bấy giờ được xem như là một kinh đô của vương quốc Chăm Pa.

Đến những năm 1471 khi đế chế Chăm Pa sụp đổ và nơi đây đã bị phá hủy đi nhưng vẫn còn lưu lại những sự hoành tráng còn sót lại. Đến năm 1776, Triều đại Tây Sơn và đóng đô tại đây, và được trùng tu lại, sau đó đổi tên thành Thành Hoàng đế.

Cái tên Thành Bình Định được sinh ra vào năm 1799 khi nguyễn Ánh chiếm đóng. Và đến năm 1816, thành Bình Định bị phá hủy bởi Gia Long.

Trải qua rất nhiều thăng trầm, nhiều lần phá dỡ đi, thành Đồ Bàn hiện nay có rất nhiều tên gọi khác nhau, mỗi tên gọi có những lịch sử gắn liền với nó.Hiện nay thành cổ là một phế tích của lịch sử để lại nhưng vẫn khoác trên mình sự đặc sắc của một kiến trúc độc đáo.

Thành kết cấu gồm 3 lớp đặc sắc:

• Thành ngoại: Có chu vi khoảng 7.4Km
• Thành Nội có chu vi khoảng 1.6km
• Thành “Tử cấm thành” chu vi khoảng 600m

Toàn thể khu vực thành đồ bàn sự đặc sắc mà rất nhiều du khách thích thú check in đó là cổng thành, với phong cách cổ rất đẹp.

Không gian bên trong của Thành Hoàng Đế hoang sơ và chỉ có một số ít không gian vẫn còn lưu lại những phế tích.Và những di vật cổ còn lưu lại trong thành như trụ cờ, hồ bán nguyệt… Bên trong nhà chính có miếu thờ Song Trung, thờ tụng Võ Tánh và Ngô Tùng Châu (2 vị này là 2 tướng có nhiều công lớn của Nguyễn Ánh.

Thành Đồ Bàn hay Thành Hoàng Đế là một phế tích còn sót lại của một thời cổ đại Chăm Pa và đã tồn tại cách đây cả nghìn năm, và đây được xem là sự đặc sắc của An Nhơn

Theo như mink đc bt

Cuối thế kỷ thứ X, đầu thế kỷ XI, khi dời đô từ Đồng Dương (Quảng Nam) về phía Nam, vương triều Champa đã quyết định chọn Đồ Bàn (nay thuộc địa bàn xã Nhơn Hậu và phường Đập Đá, thị xã An Nhơn) làm kinh đô mới, do Chiêm vương Ngô Nhật Hoan xây dựng. Văn bia Champa gọi là kinh đô Vijaya, sử Việt thời Lê gọi là thành Chà Bàn, còn sử liệu sau này gọi là thành Đồ Bàn.

thành Hoàng Đế nguyên là một tổng thể kiến trúc hình chữ nhật, gồm ba vòng thành: Thành Ngoại, Thành Nội và Tử Cấm Thành. Thành ngoại có chu vi 7.400m, hiện nay phần còn lại của tường thành cao từ 3 – 6m, trên mặt bờ thành phía Nam còn lưu giữ hai thanh đá cắm thẳng đứng cao 3m.

Thành nội còn được gọi là Hoàng Thành, có hình chữ nhật, với chu vi 1.600m, dài 430m, rộng 370m. Những dấu vết còn lại cho thấy tường thành được xây bằng đá ong và đắp đất, có 3 cửa ở 3 mặt Nam, Đông, Tây, cửa chính hướng về phía Nam gọi là cửa Tiền. Trước cửa Tiền hiện còn hai tượng voi đá gồm một voi đực và một voi cái. Voi cái cao 1,7m, dài 2,2m, thân rộng 0,7m tạc trong tư thế tĩnh, mang bành và đồ trang sức thể hiện những yếu tố của nghệ thuật Champa. Voi đực cao 2m, dài 2,2m, thân rộng 1m, tạc trong tư thế động, vòi uốn cong như đang nhổ một vật gì đó. Đây được cho là hai tượng voi thể hiện dạng tượng tròn có kích thước lớn nhất của người Champa hiện còn.

Bên trong Thành nội là Tử Cấm Thành cũng có hình chữ nhật với chu vi 600m, dài 174m, rộng 126m, cửa chính quay về hướng Nam, gọi là Nam Lâu. Tường thành đắp đất và đá ong hai mặt dày 1,5m, bờ tường cao nhất hiện còn khoảng 3m. Nơi đây hiện còn lưu giữ 3 tượng sư tử đá có niên đại từ thế kỷ XII; hai hồ bán nguyệt (thủy hồ) dài 17m, rộng 10m và sâu 1,6m; lầu Bát Giác và khu lăng thờ hai viên quan nhà Nguyễn chết ở đây là Võ Tánh và Ngô Tùng Châu.

Với chu vi 7.400m, thành Hoàng Đế được xem là có quy mô lớn nhất trong hệ thống thành cổ Việt Nam còn đến nay. Nơi này được coi là "thắng địa", có vị trí cao thoáng, lấy núi Mò O làm tiền án phía Đông, núi Tam Sơn làm lá chắn phía Nam, phía Tây là những dải đồi thấp nối tiếp nhau trải dài tạo tấm lá chắn giăng trước lũy.

Bởi vậy các khách du lịch qua đây đều phải ghé thăm một lần đối với thành lũy nầy, để tham quan, du lịch.