Bài tập bài thành ngữ :

Câu 1 (trang 145 sgk Ngữ văn 7 Tập 1):

   a. - Sơn hào hải vị: ý chỉ những món ăn quý hiếm lấy ở trên rừng dưới biển

- Nem công chả phượng (nem làm từ thịt công, chả làm từ chim phượng): Nem làm từ thịt con công, chả làm từ thịt con phượng, chỉ các thức ăn quý hiếm

   b)Khỏe như voi: có sức mạnh như voi.

Tứ cố vô thân: không có ai là họ hàng gần gũi.

   c) Da mồi tóc sương: màu da người già lốm đốm như màu đồi mồi, màu tóc người già bạc như sương.

Câu 2 (trang 145 sgk Ngữ văn 7 Tập 1):

   a) Con Rồng cháu Tiên

Lạc Long Quân là thần dưới nước có sức khỏe vô địch, nhiều phép lạ, Âu Cơ là tiên ở trên núi xinh đẹp tuyệt trình. Hai người kết duyên sinh ra bọc trăm trứng sau đó nở trăm người con. Sau họ chia tay nhau: 50 con theo cha xuống biển, 50 con theo mẹ lên rừng làm nên sự nghiệp mở nước.

   b) Ếch ngồi đáy giếng

Ếch sống lâu ngày trong một cái giếng xung quanh chỉ có một vài loài vật bé nhỏ. Hàng ngày ếch kêu “Ồm ộp” khiến các con vật kia hoảng sợ. Quen tính kiêu ngạo chủ quan nên khi trời mưa to, nước tràn bờ, ếch “nhâng nháo đưa cặp mắt nhìn lên trời, chả thèm để ý đến xung quanh” nên bị con trâu đi qua giẫm bẹp.

   c) Thầy bói xem voi

Năm thầy bói mù rủ nhau xem voi. Mỗi người chỉ sờ một bộ phận con voi (vòi, ngà, tai, chân, đuôi). Sờ được bộ phận nào thì mỗi thầy hán hình thù con voi như thế (như con đỉa, như cái đòn càn, như cái quạt, như cái cột nhà, như cái chổi sể cùn) tưởng đó là toàn bộ con voi.

Câu 3 (trang 145 sgk Ngữ văn 7 Tập 1):

- Lời ăn tiếng nói

- Một nắng hai sương

- Ngày lành tháng tốt

- No cơm ấm áo

- Bách chiến bách thắng

- Sinh cơ lập nghiệp

Câu 4 (trang 145 sgk Ngữ văn 7 Tập 1):

STTThành ngữNghĩa của các thành ngữ1Gan vàng dạ sắtPhẩm chất cao quý của con người trung thành, kiên định không gì lay chuyển.2Ruột để ngoài daĐểnh đoảng hay quên, vô tâm, vô tính.3Mèo mù vớ cá ránSự may mắn bất ngờ ngoài khả năng.4Mèo nhỏ bắt chuột nhỏBiểu thị việc làm vừa phải, phù hợp với khả năng và sức lực của mình.5Vững như bàn thạchrất vững vàng, không gì lay chuyển được.6Nhà tranh vách đấtcảnh nghèo xơ xác7Thuần phong mĩ tụcphong tục, tập quán, lối sống tốt đẹp, mang bản sắc riêng của một dân tộc.8Chó cắn áo ráchĐã nghèo khổ lại còn gặp thêm tai nạn.9Ruột nóng như càoRất suốt ruột, bồn chồn, không yên lòng.10Nhắm mắt làm ngơ:Cố tình lảng tránh, làm ra vẻ không hay biết gì về sự việc đang diễn ra.

Soạn bài Cảnh khuya, Rằm tháng giêng

B. Tác giả

- Hồ Chí Minh (1890 – 1969)

- Quê: Làng Sen, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. 

- Là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam. 

- Một nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc.

- Là danh nhân văn hóa thế giới. 

C. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác 

- “Cảnh khuya” (1947), “Rằm tháng giêng” (1948) 

- Viết ở chiến khu Việt Bắc, trong những năm đầu cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp (1946-1954) 

b. Thể thơ : Thất ngôn tứ tuyệt

Cảnh khuya

Rằm tháng giêng

Viết bằng chữ quốc ngữ.

Viết bằng chữ Hán, bản dịch thơ bằng thể lục bát.

 4 câu, mỗi câu 7 chữ, hiệp vần ở tiếng cuối các câu 1,2,4 (Cảnh khuya: xa, hoa, nhà; Rằm tháng giêng: viên, thiên, thuyền)

Ngắt nhịp:

+ Câu 1: 3/4

+ Câu 2 và 3: 4/3

+ Câu 4: 2/5

Toàn bài ngắt nhịp 4/3

c. Kiểu văn bản: Biểu cảm 

d. Bố cục

Cảnh khuya 

Rằm tháng giêng 

2 phần: 

+ 2 câu đầu: Cảnh khuya tại chiến khu Việt Bắc. 

+ 2 câu sau: Tâm trạng của nhà thơ. 

2 phần: 

+ 2 câu đầu: Cảnh trăng rằm tháng Giêng trên sông Việt Bắc. 

+ 2 câu sau: Hình ảnh con người. 

e. Giá trị nội dung và nghệ thuật 

- Giá trị nội dung: 

Hai bài thơ miêu tả cảnh trăng ở chiến khu Việt Bắc, thể hiện tình cảm với thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước sâu nặng và phong thái ung dung, lạc quan của Bác Hồ. 

- Giá trị nghệ thuật:   

Hai bài thơ có những biện pháp tu từ so sánh, điệp ngữ, một số thủ pháp và tứ thơ ảnh hưởng của thơ Đường, những hình ảnh mang màu sắc vừa cổ điển, vừa hiện đại. 

Trả lời câu 2 (trang 145, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Kể vắn tắt:

- Truyền thuyết “Con Rồng cháu Tiên”:

   Lạc Long Quân là người mình rồng sống ở dưới nước. Âu Cơ là con gái thần Nông xinh đẹp. Hai người gặp nhau, yêu nhau và kết duyên thành vợ chồng. Âu Cơ đẻ ra bọc trăm trứng, trăm trứng nở ra 100 người con. Sau đó, vì không quen ở trên cạn, Lạc Long Quân đã chia 50 con ở với Âu Cơ và 50 con ở với Lạc Long Quân. Về sau, cứ hễ có việc gì sẽ giúp nhau.

- Truyện ngụ ngôn “Ếch ngồi đáy giếng”:

   Ếch là một con vật sống lâu ngày trong giếng. Nó cứ nghĩ mình lớn nhất, oai vệ nhất, luôn coi trời bằng vung. Trời mưa, nước dênh ếch ra ngoài giếng. Vì quen thói hênh hoang nên nó đã bị con trâu giẫm bẹp.

- Truyện “Thầy bói xem voi”:

   Có 5 ông thầy bói rủ nhau đi xem voi. Vì không nhìn thấy nên mỗi ông sờ một bộ phận của con voi và đưa ra những nhận xét không đúng. Cuối cùng, không thầy nào chịu nhường thầy nào nên các thầy xảy ra xô xát.

Trả lời câu 3 (trang 145, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

 Các thành ngữ trọn vẹn:

- Lời ăn tiếng nói.

- Một nắng hai sương.

- Ngày lành tháng tốt.

- No cơm ấm bụng.

- Bách chiến bách thắng.

- Sinh cơ lập nghiệp.

Trả lời câu 4 (trang 145, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Tìm thêm các thành ngữ:

- Nhà tranh vách đất: chỉ sự nghèo nàn.

- Ruột để ngoài da: hay quên, vô tâm.

- Mèo mù vớ cá rán: sự may mắn bất ngờ có được.

- Nước đổ lá khoai: phí công, vô ích.

- Ném tiền qua cửa sổ: lãng phí, vô lối.

Trả lời câu 1 (trang 142, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

- Hai bài “Cảnh khuya” và “Nguyên tiêu” (phiên âm) được làm theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt: Gồm 4 câu, mỗi câu 7 tiếng, gieo vần chân ở câu 1 - 2 - 4.

- Cảnh khuya: ngắt nhịp 3/4 (câu 1), 4/3 (câu 2 và 3), 2/5 (câu 4)

- Rằm tháng giêng: ngắt nhịp 4/3 toàn bài.

Trả lời câu 2 (trang 142, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Hai câu thơ đầu của bài “Cảnh khuya”:

- Câu 1 là tả âm thanh tiếng suối róc rách, văng vẳng, mơ hồ bên tai nhà thơ, khiến Người tưởng như có giọng hát ngọt ngào của ai đó vang vọng trong đêm trăng khuya tĩnh lặng.

⟹ Thi trung hữu nhạc.

- Câu 2 đem đến cho người thưởng thức vẻ đẹp của bức tranh nhiều tầng bậc, đường nét và hình khối hòa hợp, ấm áp.

⟹ Thi trung hữu họa.

Trả lời câu 3 (trang 142, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

- Hai câu cuối của bài Cảnh khuya biểu hiện sự say mê vẻ đẹp thiên nhiên của tác giả. Bác chưa ngủ không chỉ vì thiên nhiên mà còn vì tấm lòng lo cho dân, cho nước.  

- Trong hai câu ấy có từ “chưa ngủ” được lặp lại, đó là nỗi băn khoăn về vận nước, đó là tấm lòng thiết tha vì dân vì nước. Nỗi lo việc nước hòa với tình yêu thiên nhiên tạo nên con người nghệ sĩ, chiến sĩ ở Bác.

Trả lời câu 4 (trang 142, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

- Không gian trong bài “Rằm tháng giêng” được miêu tả rộng lớn với bầu trời, mặt nước, dòng sông như nối liền, trải rộng được miêu tả khái quát từ gần tới xa, từ thấp lên cao.

- Câu thơ thứ hai lặp lại ba lần chữ “xuân”: xuân giang, xuân thủy, xuân thiên. Gợi ra vẻ đẹp của dòng sông tuổi trẻ, sức trẻ, khỏe của tháng giêng, tháng đầu tiên của một năm, nơi sắc xuân, mùa xuân đang ngập tràn cả đất trời.

Trả lời câu 5 (trang 142, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Bài “Nguyên tiêu” gợi cho em nhớ tới những tứ thơ, câu thơ, hình ảnh trong thơ cổ Trung Quốc. Đó là câu “Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền” trong bài “Phong Kiều dạ bạc” của Trương Kế.

Trả lời câu 6 (trang 142, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Hai bài thơ biểu hiện tâm hồn thơ mộng, yêu thiên nhiên, say đắm, hòa mình vào ánh trăng núi rừng. Thể hiện phong thái ung dung, tinh thần lạc quan của Bác.

Trả lời câu 7 (trang 142, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

- Trong bài “Cảnh khuya”: ánh trăng được nhân hóa. Trăng lồng vào cây cổ thụ in bóng xuống mặt đất như muôn nghìn bông hoa. Dưới ánh trăng, cảnh vật hiện ra huyền ảo và thơ mộng.

- Trong bài “Rằm tháng giêng”: trăng sáng lồng lộng trên sông nước, trong bầu trời khiến không gian càng thêm bao la bát ngát và đầy ắp sắc xuân.

Bố cục:

* Cảnh khuya: gồm 2 phần

- Phần 1 (2 câu đầu): Bức tranh thiên nhiên cảnh khuya nơi chiến khu Việt Bắc.

- Phần 2 (2 câu cuối): Tâm trạng của Bác.

* Rằm tháng giêng: gồm 2 phần

- Phần 1 (2 câu đầu): Cảnh trăng rằm tháng giêng trên sông Việt Bắc.

- Phần 2 (2 câu cuối): Hình ảnh con người.