Nguyễn Bá Học là nhà văn, nhà báo, nhà giáo đầy nhiệt huyết đầu thế kỉ XX. Trong cuộc đời dạy học và trong văn nghiệp của mình. Nguyễn Bá Học rất quan tâm đến việc giáo dục thế hệ trẻ. Ông đã viết tập "Lời khuyên học trò" để trao đổi, bày tỏ, động viên thanh niên rèn luyện thành người có ích cho nước, cho dân. Trong bài Chi mạo hiểm, để khuyên khích học trò rèn luyện ý chí, khắc phục khó khăn, quyết làm nên việc lớn, Nguyễn Bá Học đã viết: Đường đi khó, không khó vì ngăn sông cách núi mà khó vì lòng người ngại núi e sông.

        Là người dân Việt Nam, ai cũng biết đất nước mình trải dài mấy ngàn cây số, lại nhiều núi lắm sông nên việc đi lại không dễ dàng. Núi cao, sông sâu luôn luôn là những trở ngại ngăn bước con người. Chẳng thế mà cha ông ta đã từng ao ước sông rộng một gang, đã từng than núi cao chi lắm núi ơi... Núi, sông là hình ảnh tượng trưng cho những thách thức, khó khăn trong cuộc đời. Vì thế, câu nói của Nguyễn Bá Học có nhiều ý nghĩa. Ông đã dặn dò lớp trẻ rằng trên con đường ta đi nhiều khi phải vượt qua núi cao, sông sâu, nghĩa là sẽ gặp nhiều khó khăn, gian khổ, nhưng nếu quyết tâm thì vẫn tới đích. Nhà văn - nhà giáo Nguyễn Bá Học muốn lớp học trò ngày nay phải hiểu được rằng những trở ngại khó khăn mà ta gặp phải trên đường đời dù cao như núi, dù rộng như sông nhưng cũng không đáng sợ bằng sự ngại khó, thiếu ý chí, thiếu nghị lực của con người.

       Núi dẫu cao và hiểm trở đến mấy, nếu con người có quyết tâm sắt đá, có ý chí vững bền vẫn có thể vượt qua. Anh bộ đội Cụ Hồ trong những tháng năm đánh giặc đã từng chế ngự núi cao:

     Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều

    Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo

 Núi không đè nổi vai vươn tới

 Lá ngụy trang reo với gió đèo

(Lên Tây Bắc - Tố Hữu)

      Trong kháng chiến chống Mĩ, thanh niên Việt Nam đã làm nên đường mòn Hồ Chí Minh lịch sử trên dãy Trường Sơn với tinh thần quyết tâm sắt đá:

Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước

Mà lòng phơi phới dậy tương lai.

(Tố Hữu)

       Ai đã từng đi ngang qua bến phà Nhật Lệ mới thấy rõ dòng sông rộng chừng nào. Chính tại nơi này, dưới bom đạn địch, mẹ Suốt đã chèo đò đưa bộ đội vượt sông đi đánh Mĩ hết chuyến này đến chuyến khác.

Một tay lái chiếc đò ngang

Bến sông Nhật Lệ quân sang đêm ngày

Sợ chi sóng gió tàu bay...

Tây kia mình đã thắng, Mĩ này ta chẳng thua.

(Mẹ Suốt - Tố Hữu)

     Khó khăn trở ngại trên con đường đi tới đích chỉ là những thử thách ý chí và nghị lực chứ không thể nào chặn đứng được bước chân hăm hở của những con người có quyết tâm cao:

         Yêu nhau mấy núi cũng trèo

Mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua

(Ca dao)

     Điều quan trọng nhất đối với con người là phải có quyết tâm cao, ý chí bền, nghị lực lớn. Câu chuyện của thầy trò Đường Tăng đi thỉnh kinh Phật là một ví dụ điển hình. Hành trình vượt biển tìm vùng đất mới của Cris-tốp Cô- lôm-bô cũng chứng minh điều đó.

      Ngày nay, chúng ta thấy có rất nhiều những tấm gương không ngại núi e sông, vượt qua tất cả để đạt mục đích cao đẹp.

      Anh Nguyễn Ngọc Kí bị tật bẩm sinh liệt cả hai tay. Nhìn bè bạn cắp sách đến trường, anh rất thèm được như các bạn. Bằng ý chí, nghị lực và sự kiên trì, anh luyện cho đôi chân không chỉ cầm được bút mà còn điều khiển được cây kéo. Anh cắt chữ, dán khẩu hiệu hoàn toàn bằng chân. Anh đã học xong tiểu học, trung học rồi đại học và trở thành thầy giáo Nguyễn Ngọc Kí. Gần đây, anh đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú.

      Trong thời đại khoa học phát triển, con người có thể bay trong mây, lướt theo gió, lên thăm chị Hằng trên cung trăng, hoặc lặn xuống Thủy cung của Thủy Tề. Vị thuốc cải tử hoàn sinh tuy chưa có trong thực tế nhưng các thầy thuốc ngày nay đã có thể thay thế từng bộ phận hư hỏng của con người để kéo dài cuộc sống. Làm sao có thể kể hết thành tựu khoa học của thời đại là kết quả của ý chí con người trên con đường chinh phục thiên nhiên.

       Rõ ràng là chỉ có quyết tâm cao, con người mới thu được những kết quả mong muốn. Hãy dồn thêm nghị lực để cố gắng vượt lên, đó là điều mà nhà văn - nhà giáo Nguyễn Bá Học mong muốn ở thế hệ trẻ Việt Nam với hi vọng họ sẽ làm rạng rỡ non sông. Đó cũng chính là điều mà Hồ Chủ Tịch đã từng căn dặn tuổi trẻ chúng ta:

Không có việc gì khó

  Chỉ sợ lòng không bền

Đào núi và lấp biển

  Quyết chi ắt làm nên.