Truyền thuyết được xem là một thể loại văn học dân gian, qua đó tác giả không chỉ thổi vào nó những khát vọng, mong ước về lẽ sống, luân thường đạo lí công bằng, những điều tốt đẹp, lí tưởng, đó có thể là những tín ngưỡng, những vị anh hùng dân tộc sức mạnh phi thường ra tay gìn giữ đất nước hay đó có thể là nét đẹp văn hóa của anh hùng. Tuy nhiên ở truyền thuyết, những câu chuyện, các giải thích, lí giải về thiên nhiên, những điều của cuộc sống đời thường được tác giả gửi gắm một cách trọn vẹn, sâu sắc. Và truyện Sơn Tinh – Thủy Tinh chính là một điển hình, một câu chuyện có xen lẫn những tình tiết hư cấu nhưng luôn mang lại những điều rất tự nhiên, triết lí sâu sắc, gần gũi với cuộc sống con người. Đi sâu vào thì chúng ta sẽ thấy hiện tượng thiên nhiên, cụ thể là lũ lụt, hạn hán khá được con người quan tâm mà tác giả mang đến cho người đọc. Bên cạnh đó người dân luôn ước muốn, khát vọng mạnh mẽ về một cuộc sống không thiên tai, thời tiết thuận hòa luôn dâng trào.

Thứ hai, bên cạnh những hiện tượng thiên nhiên thì truyện còn nói về nét đặc trưng, phong tục tập quán, nền văn hóa của dân tộc ta vào những năm tháng của thời các vua Hùng. Điển hình là tục lệ thách cưới. Câu chuyện trở nên cuốn hút, mới mẻ mà đầy những bất ngờ chính là việc tác giả đan cài vào trong từng tình huống, nội dung là rất nhiều chi tiết kì lạ, thần bí. Qua đó ta có thể thấy được nét văn hóa, phong tục truyền thống chinh phục thiên nhiên, làm mọi thứ để đạt được mong muốn của người Việt được khéo léo, đan dệt qua từng thước truyện, lời văn rất tài tình, tinh tế.

Truyện xoay quanh hai nhân vật chính là Sơn Tinh, Thủy Tinh tranh giành Mỵ Nương về làm vợ. Trong cuộc giao chiến tranh giành vợ với Sơn Tinh đó có rất nhiều những yếu tố kì ảo, tưởng tượng đã xuất hiện.với Sơn Tinh chính là vị thần núi cai quản núi rừng, di dời những ngọn núi để ngăn cản dòng nước dâng lên. Nước lên bao nhiêu Sơn Tinh cho nâng núi lên bấy nhiêu. Đây chính là hình ảnh đại diện cho những nhân dân xưa với khát vọng cai trị thiên nhiên.Với Thủy Tinh cai quản biển cả có khả năng hô phong hoán vũ, Thủy Tinh chính là đại diện cho hiện tượng thiên nhiên mưa bão, lũ lụt đe dọa đến tính mạng con người xảy ra hàng năm.Truyện Sơn Tinh, Thủy Tinh truyền thuyết mang nhiều yếu tố kì ảo, tưởng tượng của người xưa nhằm giải thích cho những hiện tượng thiên nhiên xưa, đồng thời thể hiện ước mơ chế ngự, chiến thắng thiên nhiên của ông cha thuở xưa.