I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

Nguyên Hồng (1918 - 1982)

- Quê quán: Nam Định, nhưng sống chủ yếu ở thành phố Hải Phòng.

- Những trang viết của ông tràn đầy cảm xúc chân thành, mãnh liệt với con người và cuộc sống.

2. Tác phẩm

- Xuất xứ: Trích Trời xanh (1960).

- Thể thơ: Tự do.

- Phương thức biểu đạt chính: Biểu cảm.

II. Đọc hiểu văn bản

1. Hình ảnh lớp học ở đầu và cuối bài thơ

Hình ảnh lớp học đầu bài thơ

Thời gian: Ngày xưa ta đi học. → Quá khứ.

Nhân vật "ta" - học sinh:

- Độ tuổi: 10 tuổi thơ.

- Thời điểm: mùa thu.

- Hành động: Mắt ngẩng lên trông bản đồ rực rỡ/ Như đồng hoa bỗng gặp một đêm mơ/ Bản đồ mới đường vôi cũng mới.

→ So sánh, ẩn dụ: Sự hứng thú, mong muốn khám phá của người học trò.

- Trạng thái: Tim đập mạnh hồn ngây sao không hiểu/ Mê Kông sông dài hơn hai ngàn cây số mông mênh. → Choáng ngợp trước sự to lớn, vĩ đại của dòng Mê Kông.

Nhân vật thầy

- Tư thế: Thầy giáo lớn sao, thước bảng cũng lớn sao/ Gậy thần tiên và cánh tay đạo sĩ. 
→ Điệp từ, điệp ngữ "lớn sao", liệt kê, ẩn dụ: Thể hiện sự ngưỡng mộ của học sinh với người thầy.

- Hành động: Đưa ta đi sông núi tuyệt vời. → Ẩn dụ: Giúp học sinh tìm hiểu những tri thức về sông Mê Kông.

Hình ảnh lớp học cuối bài thơ

Thời gian: Ta đã lớn. → Hiện tại.

Nhân vật học sinh:

- Độ tuổi: đã lớn.

Nhân vật thầy:

- Đã khuất. → Nói giảm nói tránh.

- Thước bảng to nay thành cánh cờ sao. → Ẩn dụ: Sự hi sinh, nền độc lập dân tộc.

Những tên làm man mác tuổi thơ xưa/ Đã thấm máu của bao hồn bất tử.

→ Ẩn dụ: Mỗi mảnh đất, dòng sông đều được xây dựng từ xương máu ông cha. Vì vậy m

➩ Có sự dịch chuyển về không gian và thời gian. Tạo kết cấu đặc sắc.

2. Hình ảnh sông Mê Kông qua bài học của thầy

- Dòng sông dữ dội chảy qua địa phần nhiều nước:

+ Thời gian: trưa hè ngun ngút. → Rất nóng bức.

+ Mạnh mẽ, dữ dội: Cây lao đá đổ.

+ Bao bọc bởi những loài cây đa dạng: lan hoang, dứa mật, thông nhựa.

+ Chảy qua dãy Trường Sơn.

+ Chảy qua địa phận Lào: "voi", "Thác Khôn". → Nhân hóa "Thác Khôn cười trắng xóa".

- Dòng sông mềm mại, trữ tình:

+ Thời gian: sáng mùa thu.

+ Cảnh vật quanh sông: Yên bình.

• Liệt kê: bướm với trời xanh, trúc đào tươi, chim khuyên rỉa cánh, sương đọng long lanh. 
• Điệp cấu trúc, đối:
  Rừng núi lùi xa/ Đất phẳng thở chan hòa/ Sóng tỏa chân trời buồm trắng.
• Nhân hóa: Mê Kông cũng hát.

➩ Những bức tranh cảnh vật sinh động, tràn đầy màu sắc và âm thanh.

3. Hình ảnh con người gắn với dòng sông

- Nhân vật ta:

+ Ta đi... bản đồ không nhìn nữa... → Dường như hòa nhập tưởng tượng với cuộc sống thật. Khám phá dòng sông.

+ Ta cởi áo lội dòng sông ta hát. → Giao hòa với thiên nhiên, hứng thú, say mê.

 - Vai trò của Mê Kông với người dân Nam Bộ:

+ Cung cấp phù sa trông lúa: Ruộng bãi trồng không hết lúa.

+ Cung cấp lượng thủy hải sản: Bến nước tôm cá ngợp thuyền.

+ Cung cấp đất trồng cây ăn quả: Sầu riêng thơm dậy + Dừa trĩu quả.

→ Nghệ thuật: Điệp cấu trúc.

- Những người dân Nam Bộ:

+ Chăm chỉ, sương gió: gối đất nằm sương, mồ hôi và bãi lầy thành đồng lúa. → Ẩn dụ.

+ Gắn bó với từng mảnh đất: Thành những tên đọc lên nước mắt đều muốn ứa... Cà Mau. → Liệt kê.

+ Ông cha hi sinh để giữ đất giữ nước cho con cháu: Những mặt đất...chia cắt. → Ẩn dụ.

➩ Sông Mê Kông dịu dàng, yên bình với con người; gắn bó, đóng góp lớn cho cuộc sống của con người.

III. Tổng kết

1. Nội dung

Bài thơ bắt đầu từ hình ảnh chật chội của lớp học để đưa đến hình ảnh rộng lớn của dòng sông Mê Kông, đem đến cho người đọc những hiểu biết về dòng sông  cùng con người Nam Bộ.

2. Nghệ thuật

Thể thơ tự do với kết cấu đặc biệt cùng các biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, điệp,...

Học tốt nhé !

câu 1 

- Nhan đề lấy đoạn tên sông chảy qua lãnh thổ để đặt tên. Biểu thị tình yêu nước, ý thức chủ quyền.

- Lời gọi tha thiết, da diết dành cho quê hương.

câu 2 

- “Tấm bản đồ rực rỡ” gợi ra dáng vẻ của đất nước, tượng trưng cho Tổ quốc thiêng liêng.

câu 3

cảm xúc đồng hoa  bỗng rực rỡ háo hức say mê