Viễn Phương là nhà thơ gắn bó với cuộc sống chiến đấu của bà con quê hương trong hai cuộc kháng chiến Pháp và chống Mỹ. Thơ ông dung dị, cảm xúc sâu lắng. Ông có nhiều bài thơ đặc sắc, trong đó “Viếng lăng Bác” là bài thơ tiêu biểu. Đọc bài thơ, ta thấy lắng đọng nhất trong những dòng thơ :

                                        “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
                                         Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
                                         Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
                                         Kết tràng hoa dâng bảy chín mùa xuân”

  Bài thơ “Viếng lăng Bác” được sáng tác vào tháng Tư năm 1976, khi tác giả cùng với đoàn đại biểu miền Nam ra thăm lăng Bác. Bài thơ là cảm xúc trữ tình, lòng tiếc thương vô hạn của cả dân tộc đối với Bác. Bài thơ được coi là cuộc hành hương của Viễn Phương sau bao năm chờ đợi được trở về bên người cha già kính yêu. Khổ thơ đầu của bài thơ đã miêu tả hình ảnh hàng tre trước lăng Bác. Đến khổ thơ thứ hai này, tác giả đã bộc lộ những suy nghĩ trực tiếp về Bác. Mở đầu đoạn thơ là hình ảnh đẹp nổi trội vừa mang tính cụ thể lại vừa mang ý nghĩa tượng trưng :

                                         “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
                                          Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”

Hai câu thơ sóng đôi nhau bởi hai hình ảnh mặt trời. Ở đây xuất hiện mặt trời của thiên nhiên và hình ảnh ẩn dụ cho Bác Hồ. Một sự so sánh liên tưởng rất giàu ý nghĩa. Hình ảnh thực là mặt trời đi qua trên lăng ngày ngày, là mặt trời của đất trời, là nguồn sáng lớn nhất rực rỡ và vĩnh viễn trên thế gian, mang lại ánh sáng sự sống cho con người. Còn hình ảnh ẩn dụ là “mặt trời trong lăng rất đỏ”. Đó là mặt trời của Bác Hồ, Người là nguồn sưởi ấm, nguồn sáng soi cho con đường cách mạng Việt Nam. Bác là nguồn sống nguồn hạnh phúc cho cả dân tộc Việt Nam. Trái tim ấy đã dành cả cuộc đời tìm ra đường đi cho dân tộc, hy sinh cả cuộc đời mình vì hạnh phúc của nhân dân. Đọc câu thơ, khiến người đọc liên tưởng tới những vần thơ của Tố Hữu : “Mặt trời chân lí chói qua tim”.

Cách so sánh Bác như mặt trời đã thể hiện sự vĩnh hằng của Bác trong lòng người dân Việt Nam. Bác giống như mặt trời thiên nhiên ngày ngày vẫn soi sáng, vẫn trường tồn cùng dân tộc. Đem nguồn sáng đến cho nhân dân. Đồng thời cũng thể hiện tấm lòng biết ơn, tôn kính với vị cha già dân tộc. Hòa vào dòng người vô tận với tấm lòng thành kính nhà thơ ví hình ảnh dòng người vô tận như tràng hoa đẹp đầy hương thơm và sắc thắm kính dâng lên Bác :

                                    “Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
                                     Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân"

Điệp ngữ “ngày ngày” được lặp lại hai lần trong khổ thơ đã thể hiện sự vĩnh cửu của Bác trong lòng người dân Việt. Ngày ngày những người con của dân tộc vẫn hướng về Người, vẫn ghi nhớ sự hy sinh lớn lao của Người cho đất nước. Một niềm thương nhớ trong lòng người mà đã vượt qua mọi thứ bao trùm lên cả đoạn thơ, cả không gian thời gian chan chứa niềm thương nhớ Bác. Niềm thương nhớ ấy kết thành cả một “tràng hoa” đầy hương và sắc dâng lên cho Người. Tràng hoa ở đây không chỉ là hoa của thiên nhiên trời đất dâng cho Người mà là cả một tràng hoa của niềm thương nhớ, biết ơn, ngưỡng mộ, thành kính đối với Bác. Hình ảnh ẩn dụ “dâng bảy mươi chín mùa xuân“ đã cho thấy được cuộc đời Bác đẹp như chính mùa xuân, bảy chín năm sống và cống hiến bảy chín mùa xuân tươi trẻ của cuộc đời cho sự nghiệp giải phóng nước nhà. Tràng hoa để dâng cho “bảy chín mùa xuân” như thấy được Bác mãi sống trong lòng của người dân, dân tộc mãi dành cho Người sự thành kính thiêng liêng nhất.

Tóm lại, đoạn thơ chỉ với bốn câu nhịp thơ chậm rãi đã thể hiện được những suy nghĩ của tác giả về Bác, đã cho người đọc thấy rõ hơn về hình ảnh của Người. Người cha già vĩ đại đã dành cả cuộc đời cho dân tộc. Đồng thời bộc lộ niềm thương nhớ, sự thành kính của dân tộc đối với Bác.

Hồ Chí Minh là người con ưu tú của dân tộc. Sự nghiệp của Người đã để lại một di sản vĩ đại, đó chính là sự tự do, hạnh phúc, no ấm cho nhân dân. Vì thế, khi Người ra đi, để lại một nỗi tiếc thương vô bờ cho những người ở lại. Nhiều nhà thơ từ niềm xúc động chân thành đó đã thể hiện tình cảm sâu sắc với Bác qua những vần thơ sâu lắng. Và tác phẩm Viếng lăng Bác của tác giả Viễn Phương với là một trong những vần thơ như thế. Tác phẩm là một khúc ca trữ tình, đượm một tình cảm nhớ thương, kính yêu mãnh liệt, sâu sắc với chủ tịch Hồ Chí Minh.

Bài thơ Viếng lăng Bác được Viễn Phương viết năm 1976 (in trong tập Như mây mùa xuân – 1978), khi lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh được xây dựng xong, đất nước thống nhất, đồng bào miền Nam đã có thể thực hiện được mong ước ra viếng Bác. Bài thơ thể hiện niềm xúc động thiêng liêng, thành kính, lòng biết ơn và tự hào xen lẫn nỗi xót đau khi tác giả vào lăng viếng Bác. Cảm hứng bao trùm trong bài thơ là niềm xúc động thiêng liêng, thành kính, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi đau xót khi tác giả từ miền Nam ra viếng lăng Bác.

Bài thơ mở đầu bằng những lời tâm sự miêu tả hoàn cảnh đến với Bác:

Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác

Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam

Bão táp mưa sa, đứng thẳng hàng

Cách dùng từ “Con” tạo không khí thân thương cho khổ thơ. Đó vừa là cách dùng từ đặc trưng của người miền Nam khi xưng hô với người lớn tuổi, vừa gợi nên sự thân thương trong tình cảm gia đình. Bởi Bác Hồ “là Cha, là Bác, là Anh” (Tố Hữu). Cụm từ “miền Nam” gợi bao niềm xúc động: Miền Nam là nơi xa xôi, mảnh đất xưa cha ông đi mở cõi; là mảnh đất sinh thời Bác hằng khát khao mong nhớ: Bác nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà- Miền Nam mong Bác nỗi mong cha. Câu thơ gợi lên tâm trạng đặc biệt thiêng liêng, đầy ý nghĩa của cuộc viếng lăng Bác. Đó là tâm trạng không chỉ của một người con, mà còn là tâm trạng của cả một miền Tổ quốc đã vắng mặt khi người cha chung của dân tộc ra đi. Đáng chú ý, thi nhân dùng từ “thăm” một cách thật tinh tế. Nó vừa giảm nhẹ nỗi đau đớn xót xa, vừa như khẳng định trong lòng mình: Bác Hồ, vị cha già kính yêu vẫn còn đó. Tâm thế của thi nhân lúc này như người con đi xa lâu ngày, nay được gặp lại bóng dáng người cha thân yêu.

Và trong niềm xúc động ban đầu ấy, cảnh vật đầu tiên của lăng Bác mà nhà thơ nhìn thấy chính là hàng tre bát ngát. Hàng tre có thực bên lăng Bác được nhìn với con mắt liên tưởng nhân hoá và tưởng tượng vì thế thành hàng tre xanh dân tộc “xanh xanh Việt Nam”; thành những chiến sĩ trung kiên bất chấp bão táp, mưa sa vẫn “đứng thẳng hàng”. Lăng Bác bỗng thật gần gũi, thân thuộc như một làng quê sau luỹ tre xanh. Ở đây, hàng tre còn mang ý nghĩa biểu tượng: một dân tộc cần cù, hiên ngang, mạnh mẽ, xếp thành hàng cùng với các chiến sĩ vệ binh canh giấc ngủ cho Người. Đến với Bác chúng ta gặp được dân tộc và nơi Bác yên nghỉ đời đời cũng xanh mát bóng tre của làng quê Việt Nam.

Khổ thơ thứ hai, tác giả thể hiện tình cảm kính yêu sâu sắc của nhân dân với Bác. Điểm đáng chú ý của khổ thơ là những hình ảnh ẩn dụ sóng đôi:

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng/ Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

Mặt trời hàng ngày đi qua trên lăng là mặt trời của thiên nhiên vũ trụ, nguồn sáng lớn nhất rực rỡ vĩnh viễn của thế gian. Nhưng mặt trời ấy còn thấy và nhận ra một mặt trời khác, một mặt trời trong lăng rất đỏ. Bằng phép tu từ ẩn dụ nhà thơ đã ví Bác là mặt trời. Người là mặt trời đỏ rực rỡ màu cách mạng, là nguồn sáng dẫn đường cho dân tộc. Câu thơ vừa nói lên sự vĩ đại của Bác Hồ, vừa ca ngợi công lao to lớn của Bác, vừa thể hiện sự tôn kính của nhân dân, của tác giả với Bác.

Hai câu sau của khổ thơ lại sử dụng một hình ảnh độc đáo:

Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ/ Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.

Hình ảnh dòng người vào viếng lăng Bác được ví như một tràng hoa vô tận, mỗi người đang dâng lên Bác những đóa hoa lòng đẹp đẽ của mình. Hình ảnh tràng hoa còn mang ý nghĩa biểu tượng: cuộc đời của họ đã nở hoa dưới ánh sáng mặt trời của Bác, đó là hoa của chiến công, hoa của thành tích. Phép hoán dụ: bảy mươi chín mùa

xuân chính là để chỉ Bác Hồ, ngầm ngợi ca cuộc đời Người là bảy mươi chín mùa xuân tươi đẹp. Hình ảnh hoán dụ này vừa đẹp vừa mới lạ, thể hiện tình cảm thương nhớ, kính yêu và sự gắn bó của nhân dân với Bác.

Nếu như khổ thơ thứ 2 thể hiện tình cảm của nhân dân, thì khổ thơ thứ 3 thể hiện trực tiếp tâm trạng của tác giả khi vào lăng, được nhìn thấy người cha già kính yêu:

Bác nằm trong giấc ngủ bình yên/ Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền

Hình ảnh mặt trời rực đỏ trong lăng được thay bằng vầng trăng sáng dịu hiền. Sự thay đổi ấy thể hiện rất nhiều ý nghĩa. Bác không chỉ là một người chiến sĩ cách mạng, là ngọn đuốc soi sáng đường cho dân tộc, mà nơi Bác còn có vẻ đẹp của một người lãnh tụ gần gũi, yêu thương con người; có vẻ đẹp của một thi sĩ hòa quyện chất thơ và chất thép trong những bài thơ viết về trăng của Người.

Đến hai câu thơ sau, tâm trạng thi nhân đã được bộc lộ trực tiếp:

Vẫn biết trời xanh là mãi mãi/ Mà sao nghe nhói ở trong tim.

Đây là những câu thơ hết sức chân thành, mãnh liệt. Tình cảm mãnh liệt của tác giả khiến cho câu thơ vượt lên ý nghĩa biểu tượng thông thường, đồng thời tạo nên một mạch liên kết ngầm bên trong. Với hình ảnh vầng trăng, mặt trời, trời xanh, dụng ý của nhà thơ muốn tạo ra một hệ thống hình ảnh vũ trụ để ví với Bác. Người có lúc như mặt trời rực rỡ ấm áp, có lúc dịu hiền như ánh trăng rằm, đó là những cái mênh mông, bao la bất diệt của vũ trụ được nhà thơ ví với cái bao la, rộng lớn trong tình thương của Bác. Đó đều là những vật thể có ý nghĩa trường tồn gần như là vĩnh viễn nếu so với đời sống của mỗi cá nhân con người. Đó cũng là biểu hiện vĩ đại, rực rỡ cao siêu của con người và sự nghiệp của Bác.

Mặc dù vậy, tác giả vẫn thốt lên: Mà sao nghe nhói ở trong tim. “Nhói” là cảm giác xúc động đến đau đớn. Đó là lời giãi bày rất thực, xuất phát từ những tình cảm mãnh liệt của nhân dân, đồng bào đối với Bác. Thông thường, trong hoàn cảnh tương tự, việc sử dụng hình ảnh ẩn dụ là một thủ pháp nhằm giảm nhẹ nỗi đau tinh thần. Song ở đây, dường như nỗi đau quá lớn khiến cho những hình ảnh ẩn dụ trở nên không còn ý nghĩa, chỉ còn cách diễn tả trực tiếp tâm trạng mới có thể giúp nhà thơ giãi bày tình cảm của mình.

Khổ cuối khép lại với những giọt nước mắt của người con viếng Bác muộn:

Mai về miền Nam thương trào nước mắt.

Nghĩ đến ngày mai về miền Nam, phải xa Bác, nỗi nuối tiếc dâng tràn nơi khóe mắt. Không phải rưng rưng, rơm rớm, mà là trào, một trạng thái xúc động tột độ, thể hiện cảm xúc thật chân thành, mãnh liệt.

Và theo đó là những niềm ao ước, những mong mỏi mãi mãi bên Người:

Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.

Cánh chim, nhành hoa, cây tre, tất cả chỉ là những sự vật nhỏ bé, bình dị, nhưng được ở bên lăng, ở quanh lăng, được gần vị chủ tịch kính yêu. Chim dâng tiếng hót, hoa dâng mùi hương, tre trung hiếu tỏa bóng lên giấc ngủ êm đềm của Bác. Hơn thế nữa, cách dùng từ « trung hiếu » như khẳng định một lời thề hứa sắt son, sẽ sống sao cho xứng đáng với công ơn của Bác, xứng đáng với dân tộc. Ước muốn đó thể hiện tình cảm thành kính, thiêng liêng của nhà thơ, một người con Nam Bộ, nhưng đó cũng là tình cảm của nhân dân miền Nam, của dân tộc Việt Nam đối với Bác. Để diễn tả nỗi niềm riêng nhưng mang tình cảm khái quát chung ấy, tác giả đã viết một loạt câu thơ không chủ ngữ, nhấn mạnh ba lần điệp ngữ muốn làm như một khát vọng khôn nguôi. Đó là khát vọng của những người đã một lần được về thăm lăng, và của cả những người chưa một lần được đến thăm nhưng tấm lòng luôn hướng về Bác kính yêu.

Bài thơ tả lại một ngày ra thăm lăng Bác, nhưng thời gian trong tưởng niệm là thời gian vĩnh viễn của vũ trụ, của tâm hồn. Cả bài thơ bốn khổ, khổ nào cũng trào dâng một niềm thương nhớ bao la và xót thương vô hạn. Bốn khổ thơ, khổ nào cũng đầy ắp ẩn dụ, những ẩn dụ đẹp và trang nhã, thể hiện sự thăng hoa của tình cảm cao cả, nâng cao tâm hồn con người.

Tóm lại, Viếng lăng Bác của nhà thơ Viễn Phương là một đóng góp quý báu vào kho tàng thi ca viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ vĩ đại, kính yêu của dân tộc. Chúng ta, con cháu của Bác xin nguyện như nhà thơ VP làm tiếng chim hót, làm bông hoa đẹp, làm cây tre trung hiếu và sẵn sàng làm muôn ngàn công việc tốt để kính dâng lên Người.

phần mk in đậm là khổ `2` á , bạn chép phần đó , còn mk tặng bạn cả bài ( gõ gãy tay )