-Tình huống hộ đê : gần một giờ đêm ,trời mưa tầm tã ,nước sông Nhị Hà lên to quá. .
-Cảnh quan lại đánh bài ,coi sinh mạng của hàng ngàn người dân không bằng 120 lá bài -> Thú chơi bài bạc đã khiến bọn chúng mất hết lương tri ,nhân tính Nước sông dẫu nguy không bằng nước bài cao thấp”.Cuối cùng đe vỡ ,quan đỏ mặt tía tai Đê vỡ rồi thời ông cách cổ chúng mày”.Rồi lại bình thản quay sang cười hả hê ,đắc chí với ván bài ù to” . . .

 sự vc : Tại làng X, phủ X nọ, vào tầm 1h sáng,mưa bão cứ thế xuống tầm tã liên hồi, nước sông Nhị Hà ngày một dâng cao. Nguy cơ vỡ đê xảy ra trong gang tấc. Trăm nghìn người dân lo lắng, trong cơn hoạn nạn giữa mưa lớn vẫn bì bõm dưới bùn lầy, đắp đập, giữ đê trước từng đợt sóng dâng cao. Tiếng trống liên hồi, tiếng gọi nhau liên thanh của người dân, vừa căng thẳng, vừa lo sợ, nguy cơ đê vỡ đập chực chờ, cảnh tượng thật bị thương. Giữa lúc hoạn nạn, nhân dân trong thảm cảnh, cái chết trong gang tấc thì tên quan phụ mẫu hộ đê kia vẫn điềm nhiên ngồi trong ngôi đình vững chãi cùng quân dưới say mê, ung dung đánh tổ tôm. Khi được kẻ hầu vào báo đê sắp vỡ, quan vẫn thản nhiên chơi, không chút mảy may quan tâm, mặc nhiên như không có chuyện gì. Lúc đê vỡ, nhân dân trong thảm cảnh sầu bi khổ cực cũng là lúc hắn ù được ván bài lớn trong tâm trạng sung sướng, thoả mãn.

- Trước hết, nhan đề "Sống chết mặc bay" là một vế của câu tục ngữ dân gian "Sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi" - với ý nghĩa phê phán những hạng người vô trách nhiệm, ích kỉ, chỉ biết lợi ích của bản thân mà không quan tâm đến cuộc sống, thậm chí tính mạng của những người khác (ở đây chỉ những tên thầy thuốc rởm, những tên lang băm, thầy bói trong xã hội cũ).

- Đặt cụm từ "sống chết mặc bay" vào tình huống cụ thể của truyện, Phạm Duy Tốn đã khái quát thành việc phê phán, tố cáo những bọn có chức quyền, mang danh "quan phụ mẫu", "cha mẹ" của dân nhưng lại vô trách nhiệm, vô lương tâm, mất hết nhân tính, thờ ơ trước sự sống còn của con dân.

- Cũng qua nhan đề tác phẩm này, Phạm Duy Tốn lên tiếng phê phán thói vô trách nhiệm, ích kỉ, lòng lang dạ sói của tầng lớp quan lại phong kiến lúc bấy giờ và bày tỏ sự xót thương, đồng cảm trước cuộc sống đầy cực khổ của người dân.