Bàn về ý thức độc lập dân tộc, có rất nhiều bài thơ, tác phẩm tiêu biểu như "Nam Quốc Sơn Hà" của vị tướng tài ba Lý Thường Kiệt. Nhưng để lại ấn tượng nhất trong lòng người đọc vẫn là áng văn chính luận mẫu mực "Bình Ngô Đại cáo". Thi phẩm được viết bởi đại thi hào dân tộc, cây bút nổi bật của nền văn học trung đại Việt Nam - Nguyễn Trãi. Hơn hết, "Bình Ngô Đại cáo" còn được công nhận là bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của nước ta. Bên cạnh đó áng văn đã thể hiện rõ nét tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi. Điều này được bộc lộ rõ nét qua khổ thơ thứ nhất của bài.

Nhắc đến những nhà văn chính luận lỗi lạc của văn học trung đại chúng ta không thể nào không nhắc đến Nguyễn Trãi. Ông không chỉ là một nhà thơ trữ tình sâu sắc mà còn là một nhà văn chính luận kiệt xuất với các tác phẩm: "Quân trung từ mệnh tập", các chiếu biểu viết dưới thời nhà Lê và tiêu biểu nhất là tác phẩm Bình Ngô đại cáo. Các áng văn chính luận này đã thể hiện được lòng yêu nước, thương dân của tác giả.