Mùa xuân vốn là đề tài qưen thuộc  trong thi ca nói riêng , văn học nghệ thuật nói chung  . Cái tiết trời ấm áp , thiên nhiên tươi sáng , vạn vật sinh sôi nảy nở  của mùa xuân đã đi vào trong thơ  của các thi sĩ một cách tự nhiên . Vì vậy đã không ít những bài thơ đặc sắc viết về mùa xuân như : Mùa xuân chín của Hàn Mặc Tử . Xuân của Chế Lan Viên , một nhành xuân của Tố Hữu .

Thế nhưng hễ nhắc đến mùa xuân hình như mỗi chúng ta lại không thể không nhớ tới một mùa xuân khiêm nhường , cảm động  trong bài thơ Mùa Xuân Nho Nhỏ  của nhà thơ Thanh Hải . Bài thơ diễn tả mùa xuân thiên nhiên đất nước , con người  trong chiến đấu và lao động . Nhưng có lẽ hay và đặc sắc hơn cả vẫn là những lời tâm nguyện cảm đông thiết tha  của nhà thơ . Đó là ước nguyện hiến dâng cuộc đời mình  cho mùa xuân đất nước .

Thật vậy , Bài thơMùa Xuân Nho Nhỏ viết theo thể thơ năm chữ ngắn gọn , nhịp nhàng , lời ít mà gợi nhiều . Mở đầu bài thơ là đôi nét phác họa về bức tranh của mùa  xuân thiên nhiên xứ Huế .

Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời

Nhà thơ có nói gì nhiều đâu chỉ một bông hoa tím mọc giữa dòng sông xanh và tiếng chim chiền chiện hót vang trời  cũng đủ cho ta thấy được  mùa xuân đất trời  ở vẻ đẹp , ở sức sống và niềm vui rạo rực . Từ chỗ cảm nhận nhà thơ cảm xúc tràn đầy , mở rộng tâm hồn để đón nhận để ngây ngất trước cảnh vật mùa xuân . Từ cảm thán ơi  và mấy tiếng hót chi mà  thể hiện sự yêu thương  thiết tha , cảm xúc say sưa ngây gất đó .

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng

Giọt gì long lanh rơi ? Gịot mưa , giọt nắng , gịot ánh sáng, giọt mùa xuân , giọt hạnh phúc hay giọt tiếng chim  mà nhà tơ đưa tay hứng một cách nâng niu trân trọng . Rõ ràng tiếng chim chiền chiện  hót vang trời  mà nhà thơ nghe được đó nó đang đọng thành giọt mà tác giả nhìn thấy được và hứng được . Như vậy ta thấy có sự chuyển đổi cảm giác mang tính chủ quan của nhà thơ . Hình ảnh thơ có tính chất phi lí nhưng có thể  chấp nhận được vì đây là biểu hiện  sự say sưa ngây ngất  của nhà thơ trước cảnh đất trời vào xuân .

Từ mùa xuân thiên nhiên nhà thơ nghĩ về con người  trong khổ thơ này tác giả đưa ra hai hình ảnh đối xứng  giữa người lính và người nông dân để nói về mùa xuân sản xuất và chiến đấu của nhân dân ta . Cấu trúc câu thơ song hành để chỉ rõ hai nhiệm  vụ chiến lược ấy .

Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy quanh lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài nương mạ

Lộc là chồi non , cành biếc  mơn mởm . Khi mùa xuân về cây lá đâm chồi nẩy lộc . Lộc ở đây mang ý nghĩa tượng trưng cho vẻ đẹp  mùa xuân và sức sống mãnh liệt của đất nước . Người lính khoát trên lưng  vành lá ngụy trang xanh biếc , mang theo sức sống mùa xuân , sức mạnh của dân tộc để bảo vệ tổ quốc .  Người nông dân , đem mồ hôi và sức lao động cần cù  làm nên màu xanh cho ruộng đồng . Ý thơ vô cùng sâu sắc . Máu và mồ hôi  của nhân dân đã góp phần tô điểm mùa xuân và để giữ lấy mùa xuân mãi mãi .

Cả dân tộc bước vào mùa xuân với khí thế khẩn trương và náo nhiệt .

Tất  cả như hối hả

Tất  cả như xôn xao

Hối hả  nghĩa là vội vả , gấp gáp khẩn trương , xôn xao là có nhiều âm thanh  xen lẫn vào nhau  , làm cho náo động . Các từ láy cùng điệp ngữ tất cả  làm cho  câu thơ vang lên nhịp điệu  vui tươi , mạnh mẽ khác thường . Đó là hành khúc  mùa xuân của thời đại Hồ Chí Minh .

Đất nước bốn nghìn năm

Vất vả và gian lao

Đất nước như vì sao

   Cứ đi lên phía trước

Đến đây từ mùa xuân con người  tươi đẹp  nhà thơ lại nghĩ về đất nước , môt đất nước bốn ngàn năm lịch sử chồng chất biết bao vất vả và gian lao . Một đất nước từ khi xây dựng đến nay  phải  chống chọi lại  với biết bao kẻ thù xâm lược , chống chọi lại với biết bao thiên tai hà khắc . Nhưng đất nước không dừng lại  mà cứ đi lên phía trước . Bằng nghệ thuật so sánh Đất nước như vì sao  nhà thơ như khẳng định  lòng tin  ở sự phát triển  của đất nước . Một đất nước có sức mạnh  trổi dậy xé màn đêm đen tối  mà lao về phía trước .

Từ cuộc đời chung  nhà thơ nghĩ về mình , ta phải làm gì đây trong mùa xuân trời đất , mùa xuân con người  và lịch sử đất nước đang ở thế phát triển không ngừng . Nhà thơ đã chọn nhiều hình ảnh  để thể hiện lẽ sống tâm niệm của đời mình .

Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa

Ta nhập vào hòa ca

Một nốt trầm xao xuyến

Nhà thơ không mơ ước những gì to tát cao siêu , nhà thơ chỉ ước được làm  một tiếng chim hót  lánh lót như con chim chiền chiện , góp phần làm cho mùa xuân quê hương  thêm rạo rực , sống động . Nhà thơ nguyện làm một cành hoa  nhỏ bé trong trắng tô điểm thêm cho  hương sắc của mùa xuân quê hương đất nước . Nhà thơ không mơ làm một nốt nhạc bỗng cao vút  trong bản hòa ca  của dân tộc  mà chỉ khiêm nhường  làm một nốt trầm xao xuyến  lòng người  . Nốt trầm ấy có thể là nốt nhạc phụ  nhưng không thể thiếu bởi nó là yếu tố góp phần  làm nên sự thành công của  bản hòà ca  . Điệp ngữ ta làm  được lặp lại  nhiều lần  như càng nhấn mạnh  những ước nguyện tuy đơn sơ , bình dị  nhưng không kém phần da diết , trăn trở  của nhà thơ . Nếu ở  những khổ thơ trên  nhà t hơ xưng tôi ( Tôi đưa tay tôi hứng ) thì đến khổ thơ này  nhà thơ lại xưng ta , đó là biểu tượng cho sự gặp gỡ giữa cái tôi và cái ta , cái chung và cái riêng . Đại từ ta vừa là số ít  ( nhà thơ ) vừa là số nhiều ( tất cả )  . Dường như ước nguyện của mỗi cá nhân đã hòa vào dòng chảy của muôn người : Tất cả đều muốn cống hiến một phần công sức  nhỏ bé của mình cho quê hương đất nước .

Phân tích bài Mùa xuân nho nhỏ

Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Một mùa xuân  nho nhỏ hay phải chăng cũng là một ẩn dụ cho cuộc đời  Thanh Hải : Sống là cống hiến , cống hiến là mùa xuân của cuộc đời nhà thơ . Nhà thơ khiêm nhường xin làm một mùa xuân nho nhỏ và nếu mỗi người là một mùa xuân  nho nhỏ  thì sẽ có một mùa xuân lớn lao của dân tộc . Thế nhưng , có lẽ điều làm cho người đọc xúc động  chính là sự khiêm nhường ấy đồng nghĩa với  những hi sinh thầm lặng Lặng lẽ dâng cho đời và sự hi sinh ấy là vô điều kiện , nó vượt qua mọi không gian và thời gian qui ước .

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc

Tuổi 20 và khi tóc bạc  ở đây là hai hình ảnh hoán dụ giàu sức gợi cảm . Nó không những chỉ một đời người từ trẻ đến già mà còn chỉ mọi thế hệ : già cũng như trẻ , gái cũng như trai . Điệp ngữ dù là được láy lại như một lời hứa , lời khẳng định của nhà thơ , Sống là phải cống hiến tuyệt đối . Phải chăng đó là lẽ sống đầy trách nhiệm  mà Thanh Hải  muốn nhắn gởi đến chúng ta . Có điều những ước mơ của  nhà thơ tại sao chỉ làmột : Một nhành hoa , một tiếng chim , một nốt trầm , một mùa xuân nho nhỏ …Có lẽ nhà thơ quan niệm  mùa xuân lớn lao là mùa xuân thiên nhiên đất nước được miêu tả ở các khổ thơ đầu , còn mỗi con người  chỉ là một phần  nhỏ bé  của mùa xuân  nên chỉ là con số tượng trưng  cho sự tối thiểu  mà thôi ! Chúng ta chợt nhớ đến những câu thơ của nhà thơ Tố Hữu .

Một ngôi sao chẳng sáng đêm

Một bông lúa chín chẳng nên mùa vàng

Một người đâu phải nhân gian

Sống chăng một đốm lửa tàn mà thôi !

Nếu chúng ta biết rằng nhà thơ Thanh Hải đã viết những câu thơ  chân thành cảm động này trên giường bệnh  thì chúng ta càng đồng cảm với ước nguyện  của nhà thơ hơn  bởi Thanh Hải  không chỉ là người trung thành với  một lẽ sống cao cả đầy trách nhiệm , mà còn sống với một niềm tin  và tinh thần lạc quan yêu đời đáng khâm phục .

Bài thơ  Mùa xuân nho nhỏ được kết thúc bằng tiếng hát mùa xuân . Đây là khúc ca nam ai nam bình xứ Huế trầm buồn hưng lạc quan  chứa đựng tình yêu  quê hương đất nước .

Nước non ngàn dặm mình

Nước non ngàn dặm tình

Nhịp phách tiền đất Huế

Có đọc và hiểu hoàn cảnh ra đời của bài thơ  Mùa xuân nho nhỏ ta mới thấy hết giá trị  và ý nghĩa cao đẹp  của nó . Bài thơ được viết tháng 11 năm 1980 là lúc mùa đông tiết trời giá lạnh , lúc này tác giả đang nằm trên giường bệnh . Ta chợt hiểu  mùa xuân trong bài thơ là mùa xuân  xuất phát từ  trong lòng tác giả . Đây là mùa xuân vĩnh cửu , xuân của cuộc đời , xuân của lòng người . Mùa xuân ấy giúp tác giả quên đi sự đe dọa của bệnh tật , của cái chết  đem lại cho nhà thơ  niềm say sưa với cuộc sống . Đau đớn thay ! đây lại là bài thơ cuối cùng của tác giả , một bài thơ ông gởi hết tâm tư tình cảm , nguyện vọng và lời nhắn nhủ của mình trước lúc ra đi .

Mua xuân nho nhỏ của nhà thơ Thanh Hải đã góp cho thơ ca dân tộc một bài thơ xuân đẹp , đậm đà tình nghĩa . Bằng thể thơ năm chữ , giọng thơ lúc mạnh  mẽ , lúc  tha thiết ngân vang . Ngôn ngữ thơ trong sáng , hàm súc , các biện pháp tu từ vận dụng sắc sảo tài hoa . Chúng ta cảm nhận được tình yêu mùa xuân  gắn liền  với tình yêu đất nước , quê hương được Thanh Hải  diễn tả sâu sắc  cảm động .Mỗi cuộc  đời cũng là  một mùa xuân . Đất nước ta mãi mãi  lànhững mùa xuân tươi đẹp .

Cứ mỗi độ xuân về, lòng người lại rạo rực, thổn thức, mong chờ và háo hức vô kể. Xuân cũng làm cho biết bao thi sĩ phải xao lòng mà viết nên những vần thơ tuyệt diệu như mùa xuân xanh (Nguyễn Bính), Một khúc ca xuân (Tố Hữu)... và giờ, với Thanh Hải, ta được thưởng thức một Mùa xuân nho nhỏ. Qua bài thơ tác giả đã thể hiện những rung cảm tinh tế của mình trước vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên đất nước và khát vọng được cống hiến cho đất nước cho cuộc đời.

Tác phẩm được ra đời vào tháng 11/1980, lúc nhà thơ Thanh Hải đang giành giật với tử thần từng phút sống, từng hơi thở cuối cùng. Trong tâm lí nặng nề vì bệnh tật giày vò mà hồn thơ Thanh Hải vẫn cất cánh bay cao để rồi mang đến cho đời một tình yêu cuộc sống thiết tha và ước nguyện chân thành được cống hiến trọn vẹn cuộc đời mình cho Tổ quốc thân yêu. Tác giả muốn dâng tặng “Mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc, đất nước .

Bài thơ mở đầu bằng bức tranh mùa xuân thiên nhiên mang sắc màu và âm thanh quen thuộc của đồng quê. Cảm xúc trước mùa xuân của tác giả mở ra thật ngỡ ngàng, không gian dường như tươi mới hơn, thánh thót hơn.

“Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời”.

Hình ảnh “dòng sông xanh” rồi “bông hoa tím biếc” là hai nét vẽ đơn sơ, mộc mạc nhưng lại miêu tả được khung cảnh thiên nhiên quyến rũ hiện ra trước mắt người đọc một cách sinh động. Động từ “mọc”được nhà thơ khéo lóe sử dụng biện pháp nghệ thuật đảo ngữ đứng ở đầu câu như một cách để nhấn mạnh vẻ đẹp tươi trẻ, đầy sức sống của mùa xuân thiên nhiên. Tiếng chim hót khiến cho cảnh không chỉ đẹp mà còn rộn ràng, náo nức như chính tấm lòng của nhà thơ đang rộn ràng đón xuân về. Say sưa, ngây ngất trước vẻ đẹp giản dị và nên thơ của mùa xuân, nhà thơ bồi hồi xúc động:

“Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng”

“Giọt long lanh” là giọt mưa xuân, giọt nắng vàng hay giọt sương sớm ? Theo mạch cảm xúc của nhà thơ thì có lẽ đây là giọt âm thanh của tiếng chim ngân vang. Bằng một cảm nhận tinh tế, nhà thơ đã hình tượng hóa tiếng chim thành một sự vật có hình dáng, đây là một sự sáng tạo rất mới mẻ chỉ có thể có được nhờ tâm hồn nhạy cảm của một thi sĩ. Như vậy, chỉ bằng ba nét vẽ: dòng sông xanh, bông hoa tím và tiếng chim ngân vang khắp đất trời, nhà thơ đã phác họa nên một bức tranh xuân tuyệt đẹp trên cố đô Huế.

Nếu như ở khổ thơ thứ nhất, ta bắt gặp một bức tranh thiên nhiên đầy xuân sắc xuân tình, thì ở khổ thứ hai, ta không khỏi xao xuyến trước bức tranh mùa xuân của đất nước, hình ảnh lao động tươi vui, phấn khởi của con người:

“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao”

Khi mùa xuân về cây cối đâm chồi nẩy lộc. "Lộc" trong văn cảnh này tượng trưng cho vẻ đẹp mùa xuân và sức sống mãnh liệt của đất nước. Người lính khoác trên lưng vành lá ngụy trang, mang theo sức sống mùa xuân, sức mạnh của dân tộc để bảo vệ Tổ quốc. Người nông dân đem mồ hôi và sức lao động làm nên màu xanh nương mạ bát ngát trên quê hương. Ý thơ vô cùng sâu sắc: máu và mồ hôi của nhân dân đã góp phần tô điểm mùa xuân và để giữ lấy mùa xuân mãi mãi.Bằng cách sử dụng từ láy “hối hả-xôn xao” cùng với điệp từ, tác giả đã mang đến cho câu thơ một nét rộn ràng, nhộn nhịp. Từ những âm thanh xôn xao và sự hối hả của con người, nhà thơ lại suy tư về sự phát triển của đất nước qua bốn ngàn năm lịch sử:

“Đất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước”

Biết bao nhiêu mùa xuân lập chiến công chống quân xâm lược "vất vả và gian lao" Thanh Hải tự hào khi nghĩ về đất nước với bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước. Tác giả bộc lộ niềm tin đất nước nất định cũng sẽ tỏa sáng như những vì sao trong hành trình đi đến tương lai rực rỡ. Ở câu thơ thứ hai, phụ từ “cứ” kết hợp với động từ “đi lên” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước, vượt qua mọi khó khăn.

Rung cảm thiết tha trước mùa xuân đất nước, nhà thơ bộc bạch một ước nguyện chân thành:

“Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa

Ta nhập vào hòa ca

Một nốt trầm xao xuyến.”

Điệp từ “ta làm” như tấm lòng khắc khoải, như lời khẳng định quyết liệt muốn tự cống hiến cho Tổ quốc. Mỗi hình ảnh tượng trưng “con chim”, “cành hoa”, “nốt trầm” là những hoài bão đơn sơ của chính tác giả. Chỉ xin là một con chim hót trong muôn ngàn cánh chim để dâng tiếng ca vang vọng trong trẻo. Làm một  bông hoa góp chút hương cho muôn sắc hội của đất nước thêm rực rỡ. Ta làm một nốt trầm đơn sơ nhưng không thể thiếu trong bản giao hưởng mùa xuân. Một nốt nhạc không nổi bật nhưng làm xao xuyến cả tâm hồn. Bốn câu thơ chỉ để nói lên niềm mong ước trở thành người đem lại niềm vui cho đất nước cách thầm lặng. Từ khát vọng hòa nhập, nhà thơ thể hiện rõ hơn khát vọng cống hiến của mình ở những câu thơ tiếp theo:

“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc”.

Ước nguyện hóa thân đó vô cùng cháy bỏng, nhưng được tác giả âm thầm “lặng lẽ dâng cho đời”. Từ láy “nho nhỏ”, “lặng lẽ” là cách nói khiêm tốn, chân thành mà giản dị, là cách sống cao đẹp. Câu  “Mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo để chỉ cuộc đời của chính tác giả. Đó không phải mong muốn trong một lúc mà là cả một cuộc đời: “Dù là tuổi hai mươi. Dù là khi tóc bạc”. Điệp từ “dù là” khiến âm điệu câu thơ tha thiết, sâu lắng, ý thơ được nhấn mạnh làm cho người đọc xúc động trước lời tâm sự thiết tha của một con người đã cống hiến trọn cuộc đời và sự nghiệp cho cách mạng vẫn tha thiết được sống có ích cho cuộc đời chung.

Bài thơ khép lại bằng những câu thơ ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế trìu mến, tha thiết:

“Mùa xuân ta xin hát
Khúc Nam ai Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nhịp phách tiền đất Huế”.

Đoạn thơ kết thúc như một khúc hát ca ngợi mùa xuân, để lại dư vị sâu lắng. Nếu những khổ thơ trên là những suy ngẫm cảm động về ước nguyện dâng hiến thì khổ thơ cuối nhà thơ lại muốn được cất lên tiếng hát quê hương đằm thắm chất Huế. Câu thơ “Mùa xuân ta xin hát” diễn tả niềm khao khát bồi hồi của nhà thơ đối với quê hương yêu dấu buổi xuân về. Quê hương đất nước trải dài ngàn dặm, chứa chan tình yêu thương. Đó là “ngàn dặm mình”, “ngàn dặm tình” đối với non nước và xứ Huế quê mẹ thân thương!

Mạch cảm xúc trong bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” được diễn đạt thành công, mang lại nhiều dư vị trong lòng người đọc là nhờ sự thành công về mặt nghệ thuật. Bài thơ được làm bằng thể thơ năm chữ gần với điệu dân ca, âm hưởng trong sáng, nhẹ nhàng, tha thiết, điệu thơ từ ngữ gợi hình, giàu giả trị biếu cảm. Các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ song hành đối xứng, các điệp ngữ... được vận dụng sắc sảo, tài hoa.

Có thể nói, đã có rất nhiều thi nhân Việt Nam bộc lộ xúc cảm trước mùa xuân, nhưng “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải vẫn mang nét độc đáo, riêng biệt. Bài thơ đã để lại cho đời một ý nghĩa thật lớn lao. Tác giả không chỉ biết hiện một bức tranh thiên nhiên làm say mê lòng người mà còn như một dịp cất lên tiếng lòng thiết tha của một người con yêu nước nguyện cống hiến tất cả cuộc đời mình cho đất nước, quê hương. Tấm lòng, tình cảm ấy thật đáng ngưỡng mộ và trân trọng.