I. Đọc, tìm hiểu chú thích

1.Đọc

2.Chú thích:

a. Khái niệm tục ngữ:

- Tục ngữ là những câu nói dân gian ngắn gọn, thường có vần điệu, nhịp điệu, hình ảnh thể hiện những kinh ngiệm của nhân dân về mọi mặt( tự nhiên, lao động sản xuất, xã hội), được nhân dân vận dụng vào đời sống, suy nghĩ và lời ăn tiếng nói hằng ngày. Đây là một thể loại văn học dân gian.

b. Từ khó

- Thì: ở đây là thời vụ thích hợp nhất cho việc trồng trọt; mùa nào trồng cây ấy lúc thời tiết thích hợp.

- Thục: cày đi bừa lại để có đất tốt, thuận lợi cho sự phát triển của các loại cây trồng.

II. Tìm hiểu văn bản:

1. Kiểu văn bản : Nghị luận

- Thể loại: Tục ngữ.

2. Bố cục : Chia làm 2 nhóm

Nhóm 1: Câu 1 – câu 4: Tục ngữ về thiên nhiên

Nhóm 2: Câu 5 – câu 8: Tục ngữ về lao động sản xuất

3 .Phân tích:

a. Tục ngữ về thiên nhiên:

* Câu 1:

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng

Ngày tháng mười chưa cười đã tối

- Hình thức: Giống 2 câu thơ thất ngôn: nhịp

3/ 4, vần lưng, vần bằng: năm - nằm

mười - cười

- Biện pháp nghệ thuật:

+ Phép đối (đối xứng và đối lập)

+ Phóng đại:

Chưa nằm đã sáng

Chưa cười đã tối

- Ý Nghĩa:

+ Tháng năm (âm lịch) đêm ngắn ngày dài

+ Tháng mười (âm lịch) ngày ngắn đêm dài

- Vận dụng: Tính toán, sắp xếp công việc hoặc giữ gìn sức khoẻ trong mùa hè và mùa đông

- Giá trị: Giúp con người có ý thức chủ động để nhìn nhận, sử dụng thời gian, công việc, sức lao động vào thời điểm khác nhau trong 1 năm

* Câu 2: Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa

- Nội dung: Nói về thời tiết

- Hình thức: Vần lưng, phép đối, kết cấu: 2 câu đối xứng, đối lập nhau từng từ, vế, cấu trúc theo kiểu: điều kiện - kết quả (A1 thì B1, A2 thì B2: Chặt chẽ, dứt khoát, khẳng định)

- Cơ sở: Trời nhiều sao => ít mây => nắng

Trời ít sao => nhiều mây => mưa

* ý nghĩa: Nhận xét về cách dự đoán nắng, mưa dựa trên cơ sở xem sao trên trời. Từ đó góp phần sắp xếp công việc hợp lí.

* Câu 3: Ráng mở gà, có nhà thì giữ

- Vẫn là kinh nghiệm về thời tiết: Dự đoán bão, hiện tượng thiên nhiên dữ dội, hiểm hoạ cho dân nghèo, cho những đất nước ven biển.

+ Nhìn ráng mỡ gà (ẩn dụ) => có bão

-> Giông bão là thiên tặc, hiện tượng thiên nhiên nguy hiểm khôn lường.

- Giá trị: Biết nhìn nhận thời tiết, có ý thức chủ động, giữ gìn nhà cửa, hoa

* Câu 4:

Tháng bảy kiến bò, chỉ lo lại lụt

- Nghĩa: Kiến bò nhiều vào tháng 7 (âm lịch) thường là bò lên cao => điểm báo sắp có lụt

- Cơ sở: Được nhân dân tổng kết qua quan sát.

- Giá trị: Nhân dân có ý thức dự bão lũ lụt từ rất nhiều hiện tượng tự nhiên để chủ động phòng chống.

- Hé mở tâm trạng lo lắng, sợ hãi, bồn chồn của người nông dân.

=> Bốn câu đúc kết kinh nghiệm về thời gian, thời tiết, bão lụt, cho thấy phần nào cuộc sống vất vả, thiên nhiên khắc nghiệt ở nước ta.

b. Tục ngữ về lao động sản xuất

* Câu 5: Tấc đất, tấc vàng

- Là 1 trong những câu tục ngữ ngắn gọn nhất (4 tiếng 2 vế)

- Biện pháp nghệ thuật: ẩn dụ, phóng đại

- Nội dung: Giá trị của đất, vai trò của đất đai với người nông dân: Đất ở, đất cày, làm ăn, nuôi sống con người.

- Sử dụng câu tục ngữ trong trường hợp

+ Phê phán hiện tượng lãng phí đất

+ Đề cao giá trị của đất

* Câu 6:

Nhất canh trì, nhì canh viên, tam canh điền

- Hình thức: Nói bằng từ Hán Việt

- Nghĩa:

Nói về thứ tự các nghề, các công việc đem lại lợi ích kinh tế cho con người cao nhất trong xã hội xưa:

+ Đầu tiên là nuôi cá (canh trì) => làm vườn (canh viên) => làm ruộng (canh điền)

- Cơ sở: Từ thực tế của các nghề đem lại.

- Vận dụng: Chỉ ở vùng có điều kiện phát triển ba nghề trên

- Giá trị: Giúp con người khai thác tốt điều kiện tự nhiên để phát triển kinh tế

* Câu 7: Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống

- ý nghĩa : quan trọng thứ tự hàng đầu trong trồng chọt là nước đến phân bón đến cần cù chăm sóc đến giống tốt .

* Câu 8: Nhất thì, nhì thục

- Kết cấu ngắn gọn (1/2 số tiếng)

+ Tuân thủ thời vụ là điều quan trọng đối với nghề trồng lúa nước (nhất thì)

Cày, bừa, gieo, cấy phải đúng lịch

+ Chuyên cần, kĩ lưỡng, thành thạo (nhì thục)

- Ý nghĩa: Khẳng định tầm quan trọng của thời vụ và của đất đai đã được khai phá, sự chăm bón thuần thuộc của con người.

4. Tổng kết:

a. Hình thức: Ngắn gọn

- Thường có vần, đối

- Giàu hình ảnh, lập luận chặt chẽ

b. Nội dung:

- Kinh nghiệm về thời gian, thời tiết, các hiện tượng bão, lụt.

- Kinh nghiệm về sản xuất nông nghiệp.