Đến với thơ của Bà Huyện Thanh Quan chúng ta thưởng thức được những lời thơ trang nhã, mang tính chất cung đình, luôn gợi nỗi buồn man mác. Ngược lại học thơ của Bà Hồ Xuân Hương ta lại gặp một phong cách hoàn toàn khác. Giọng điệu thơ mạnh mẽ, rắn rỏi, đề tài thơ bình thường dân dã, ý thơ sâu sắc thâm thuý, chua cay, chất chứa nỗi niềm phẫn uất, đả kích xã hội đương thời. Bánh trôi nước là một bài thơ quen thuộc thể hiện rõ phong cách thơ của bà.
Đây là bài thơ trữ tình đặc sắc. Tác giả đã mượn chiếc tránh trôi nước để thể hiện vẻ đẹp về hình thể và tâm hồn của người con gái thân phận nhỏ bé, bị chìm nổi, phụ thuộc mà vẫn giữ gìn trọn vẹn phẩm giá của mình.
Toàn bài thơ là một hình ảnh nhân hoá tượng trưng. Nhờ tài quan sát, nhờ khả năng liên tưởng kì lạ, Hồ Xuân Hương đã phát hiện được những nét tương đồng giữa chiếc bánh trôi nước tầm thường và hình ảnh cũng như cuộc đời người phụ

Bài thơ Bánh trôi nước của nữ sĩ Hồ Xuân Hương vừa có tính chất tả thực, vừa có ý nghĩa tượng trưng. Bài thơ không dừng lại ở việc miêu tả chiếc bánh trôi nước, mà còn mang một ý nghĩa sâu xa khác. Đối tượng mà ý nghĩa tượng trưng nhắm đến chính là người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Hồ Xuân Hương muôn mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước để nói lên thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến và ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của họ.

Mở đầu bài thơ, tác giả sử dụng hai từ thân em. Đây là từ ngữ xuất hiện nhiều trong ca dao, dân ca nói về thân phận của người phụ nữ thời đó. Câu thơ trong bài thơ cho ta cảm giác như một câu ca dao:

Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Trắng và tròn là hình ảnh của chiếc bánh trôi nước, đồng thời là biểu trưng cho vẻ đẹp của người phụ nữ, đó là vẻ đẹp của hình thức bên ngoài.

Tuy nhiên người phụ nữ đẹp trong xã hội thường có số phận hẩm hiu, cuộc đời không được hạnh phúc như mong muốn:

Bảy nổi ha chìm với nước non

Cuộc đời của người phụ nữ cũng ba chìm bảy nổi như chiếc bánh kia khi đưa vào nước sôi. Thân phận lênh đênh của họ bắt nguồn từ quan niệm trọng nam khinh nữ, cha mẹ đặt đâu con ngồi đó trong xã hội phong kiến. Họ không có quyền quyết định sốphận của mình mà phải trông chờ vào số phận đưa đẩy. Nếu may mắn gặp được người chồng biết lễ nghĩa, biết thương yêu thì họ sẽ bớt lênh đênh hơn và có được cuộc sống hạnh phúc; bằng ngược lại, thì cuộc đời của họ cũng như chiếc bánh kia cứ bềnh bồng trôi dạt theo cuộc đời trong nỗi đau khổ cùng cực. Số phận của họ phụ thuộc hoàn toàn vào kẻ khác cũng giống như chiếc bánh kia phụ thuộc hoàn toàn vào bàn tay người nặn bánh:

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Tuy bàn tay nhào nặn của xã hội, của cha mẹ có nặn người phụ nữ thành hình thế nào thì họ vẫn luôn luôn giữ được vẻ đẹp của mình. Đù bất cứ hoàn cảnh nào thì họ vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp, giữ được tấm lòng son của mình. Nếu như hai câu thơ đầu ca ngợi vẻ đẹp bề ngoài của người phụ nữ thì hai câu thơ sau làm toát lên phẩm chất cao quý bên trong của họ. Đó chính là giá trị của bài thơ Bánh trôi nước. Son sắt, thủy chung, yêu thương chồng con, đó chính là những phẩm chất cao quý của người phụ nữ không chỉ ngày xưa và ngày nay vẫn thế.

Phân tích bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương.

Bài làm

HồXuân Hương là con một nhà nho ở Nghệ An. Bà sống nhiều năm ở Thăng Long. Có học, có tài thơ văn, có mối quan hệ với nhiều danh sĩ, trong đó có Nguyễn Du. Cuộc đời riêng của bà nhiều bi kịch. Bà là một trong những nhà thơ lớn của dân tộc. Bà để lại khoảng 50 bài thơ chữ Nôm và tập thơ chữ Hán Lưu Hương kí. Thơ của bà sắc sảo, trào phúng thì sắc nhọn, trữ tình thì tê tái, xót đau, có giá trị nhân đạo sâu sắc. Bà được ca ngợi là “Bà Chúa thơ Nôm”.

Bánh trôi nướclà bài thơ nổi tiếng của bà:

Thân em vừa trắng lại vừa tròn,

Bảy nổi ba chìm với nước non.

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

 Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Bài thơ Bánh trôi nước là bài thơ đa nghĩa.

Tác giả tả thực cái bánh trôi nước, làm bằng bột nếp, nhân bằng đường phèn (lòng son), dạng bánh “tròn”, sắc bánh “trắng”, được luộc trong nồi nước sôi “bảy nổi ba chìm”. Nữ sĩ viết về một món ăn dân tộc với tất cả lòng yêu mến, tự hào về bản sắc nềnvăn hóa Việt Nam. Bài thơ giàu tính nhân dân.

Bài thư còn mang hàm nghĩa độc đáo.

Câu 1 có 2 tiểu đối: “Thân em vừa trắng” // “lại vừa tròn”, gợi tả chất bánh ngon lành, tinh khiết, chiếc bánh xinh xắn, dân dã, bình dị, đáng yêu, hàm ẩn sự duyên dáng, trinh trắng, vẻ đẹp xinh xắn của người thiếu nữ Việt Nam. Hai tiếng “Thân em” không chỉ nhân hóa chiếc bánh trôi nước, thể hiện một cách nói đậm đà màu sắc dân gian (thân em như hạt mưa sa..., thân em như tấm lụa đào..) mà còn ngợi ca đức tính khiêm nhường, kín đáo, duyên dáng của người con gái làng quê.

Hai câu 2, 3, ngôn ngữ tương phản: “rắn” với “nát”, nghĩa đen là bánh ngon hay bánh không ngon; nghĩa bóng là hạnh phúc hay bất hạnh, đềutuỳ thuộc vào “tay kẻ nặn”, vào người cha, người chồng... vào lễ giáo phong kiến, vào số phận. Thành ngữ “bảy nổi ba chìm” được vận dụng tài tình nhằm gợi tả sốphận người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến trọng nam khinh nữ.

Hai câu 3, 4 cấu trúc: “mặc dù... mà ... vẫn...” nhằm khẳng định một tấm lòng.

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

“Vẫn giữ” biểu thị một thái độ kiên trinh, bền vững. “Tấm lòng son” tượng trưng cho phẩm chất sắt son, thuỷ chung, chịu thương chịu khó của người phụ nữ Việt Nam trong cuộc đời. Câu thơ thể hiện niềm tự hào và biểu lộ khá đậm tính cách Xuân Hương. Bài thơ nói về bánh trôi nước, một món ăn dân tộc bằng một thứ ngôn ngữ bình dị, dân gian. Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt đã được Việt hóa hoàn toàn. Thơ hàm súc đa nghĩa, giàu bản sắc Xuân Hương. Bài thơ biểu lộ niềm cảm thông và tự hào đối với số phận, thân phận và phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam, nó có giá trị nhân bản sâu sắc.