1. Mở bài

- Dẫn dắt vấn đề: Đi từ đề tài quê hương là đề tài quen thuộc trong văn học
- Giới thiệu vấn đề cần nghị luận: Bài thơ Nói với con của nhà thơ Y Phương.

2. Thân bài

* Hoàn cảnh sáng tác bài thơ Nói với con:

Năm 1980 - những năm cuối bảy mươi đầu tám mươi của thế kỉ hai mươi, đời sống tinh thần và vật chất của nhân dân cả nước nói chung, nhân dân các dân tộc thiểu số ở miền núi nói riêng vô cùng khó khăn, thiếu thốn. Bên cạnh những người làm ăn chân chính, có những người buôn gian bán lận, từ hiện thực khó khăn ngày ấy, Y Phương làm bài thơ này để "tâm sự với chính mình, động viên mình, đồng thời là để nhắc nhở con cái sau này".

* Khung cảnh gia đình hạnh phúc, đầm ấm, có cha mẹ và tiếng cười đùa của con trẻ: "Chân phải... tiếng cười"

- Đứa trẻ là sự kết tinh tình yêu của cha và mẹ, sự khôn lớn của con cái luôn là niềm hạnh phúc của bậc sinh thành.
- Chứng kiến đứa trẻ đang tập đi những bước đi đầu tiên trong cuộc đời, cha mẹ vui mừng, xúc động khôn xiết.
- "tiếng nói", "tiếng cười" là đích đến, là sự cổ vũ, động viên của cha mẹ dành cho con.
* Hình ảnh "người đồng mình": "Người đồng mình... câu hát"
- "Người đồng mình": Cách nói giản dị, mộc mạc của người dân tộc, chỉ những người cùng chung vùng miền, cùng chung quê hương, Tổ quốc.
- Đứa trẻ không chỉ lớn lên trong vòng tay yêu thương và sự giáo dục của cha mẹ, gia đình mà còn lớn lên trong sự thân thuộc, nghĩa tình của những người xung quanh.
- Các động từ "đan", "cài", "ken": Công việc tỉ mỉ, cần sự khéo léo 
- Công việc của "người đồng mình" vất vả nhưng họ rất yêu cuộc sống, yêu lao động, chính tiếng hát đã khơi dậy tinh thần lạc quan và  giúp tâm hồn họ trở nên phong phú. 

* Bài học về sự biết ơn, sự gắn bó máu thịt với quê hương, đất nước: "Rừng cho hoa... tấm lòng"

- Núi rừng ngoài cho gỗ, các loại thực phẩm phục vụ nhu cầu hằng ngày, còn "cho hoa" - kết tinh vẻ đẹp của thiên nhiên, tạo vật, từ vùng đất đầy sỏi đá.
- Con đường quê hương: Gồ ghề, không bằng phẳng nhưng chứa đựng ân tình, tấm lòng nhân hậu của những con người quê hương. 
=> Quê hương chính là cội nguồn, là nơi bao bọc chở che đứa trẻ, là điểm tựa tinh thần vững chắc để đứa trẻ ấy vững bước trên đường đời.
* Hình ảnh những con người giàu ý chí, nghị lực trên mảnh đất quê hương: "Người đồng mình... lo cực nhọc"
- Đức tính đáng quý của người đồng mình: Vững tâm không bao giờ bỏ cuộc; bền bỉ, gắn bó tha thiết với quê hương dù quê hương còn nghèo khó
- Nghệ thuật đối lập: "cao đo" - "xa nuôi", "nỗi buồn" - "chí lớn" => Sức sống kiên cường của con người nơi đây
- Các hình ảnh ẩn dụ "đá gập ghềnh", "thung nghèo đói", "lên thác xuống ghềnh": Những vất vả, nhọc nhằn, khó khăn của những người dân nơi đây phải chịu đựng, vậy nhưng họ "không chê" => Thái độ chấp nhận và sự kiên gan bền chí của những người dân nơi đây
- Phép so sánh "sống như sông như suối": Sức sống mãnh liệt của họ.

* Lời nhắn nhủ, dặn dò của người cha dành cho con: "Người đồng mình... phong tục"

- Vẻ đẹp ngoại hình bình dị nhưng tâm hồn chân chất, mộc mạc, tâm hồn luôn hướng đến quê hương.
- Lòng tự hào dân tộc, sự khéo léo, đức tính cần cù đã làm nên những phong tục tập quán tốt đẹp mang bản sắc văn hóa riêng. 
- Người cha dặn dò đứa con: "Con ơi... nghe con"
+ Phải sống gắn bó, thủy chung, nghĩa tình với quê hương.
+ Phải biết vượt qua những gian khó bằng ý chí, nghị lực, sức mạnh của bản thân.
+ Không được phép quên đi nguồn cội, quê hương của mình.
+ Gìn giữ những đức tính quý giá của "người đồng mình".

3. Kết bài

- Khẳng định lại vấn đề.
- Nêu suy nghĩ, cảm xúc của bản thân.

1.Mở bài

Tình cảm cha con là một trong những tình cảm gia đình thiêng liêng cao đẹp nhất. Y Phương với bài thơ “ Nói với con” đã thể hiện lòng yêu thương con của người miền núi và mong ước con kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của quê hương. Bài thơ sáng tác năm 1980 là lời thơ gợi nhắc về tình cảm gia đình về truyền thống quê hương. Nhắc nhở con hãy kế thừa và phát huy những truyền thống đó. Đây cũng chính là lời gợi nhắc mỗi chúng ta có ý chí vươn lên trong cuộc sống.

2.Thân bài

1. Người cha nói với con về tình cảm cội nguồn

« Chân phải... tiếng cười »

• Nhà thơ dùng cách diễn đạt mới lạ giàu hình ảnh của người miền núi thể hiện một không khí gia đình đầm ấm, hạnh phúc, đầy ắp tiếng nói tiếng cười với một đứa trẻ đang chập chững biết đi trong vòng tau yêu thương đón chờ của cha mẹ. Không khí gia đình đầm ấm chứa chan tiếng cười, niềm tin yêu và con thật hạnh phúc khi được lớn lên từng ngày trong tình cha nghĩa mẹ trong mái ấm gia đình.
• Tình cảm của Y Phương dành cho con thật chân thành cảm động. Tình cảm ấy cũng được nhà thơ Huy Cận thể hiện :

« Được tin con tập đi

Cha mừng không ngủ được

Cha nằm đếm thầm thì

Từng bước chân con bước »

• Cha như muốn nói với con gia đình chính là chiếc nôi êm đềm, là tổ ấm để con khôn lớn trưởng thành. Với giọng điệu tha thiết trìu mến người cha đã gợi nhắc 1 kỉ niệm thiêng liêng đẹp đẽ nhất đối với cha mẹ :

« Cha mẹ ..... trên đời »

• Con không chỉ lớn lên trong tình thương của cha mẹ mà còn được lớn lên trong tình nghĩa tình sâu nặng của quê hương :

« Người đồng mình… câu hát »

• « Người đồng mình » là cách gọi trìu mến thân thương pha chút tự hào về người đồng mình, miền mình, quê mình rộng hơn là dân tộc mình, đất nước mình. Người đồng mình đáng yêu đáng quý biết bao :

« Đan lờ... câu hát »

• « Người đồng mình » hiện ra cụ thể trong lao động, họ cần cù chăm chỉ.
• Động từ « đan, cài,ken » cho thấy người đồng mình vừa cần cù trong lao động vừa lạc quan yêu đời. Họ làm việc trong lời ca câu hát và luôn cảm nhận được cái đẹp trong công việc. Họ «ken vách nhà » không chỉ bằng tre gỗ của núi rừng mà còn bằng tấm lòng yêu đời bằng lời ca câu hát mê say :

“ Rừng cho hoa... tấm lòng”

• Với cách diễn đạt ngắn gọn, giàu hình ảnh, nghệ thuật nhân hóa, ẩn dụ gợi những liên tưởng sâu xa. Núi rừng nơi con người được sống không chỉ tươi đẹp hùng vĩ mà còn là cái nôi lí tưởng cho người đồng mình sinh sống đúng như câu tục ngữ « Rừng vàng,biển bạc »
• Con đường không chỉ dẫn lối đến trường, đến chợ, lên nương làm rấy mà                               còn dẫn lối đến tương lai giúp người đồng mình mở rộng tầm nhìn kết nối những tấm lòng những vòng tay nhân ái -> quê hương không chỉ đẹp mà còn tình nghĩa, không chỉ nuôi dưỡng người đồng mình về hình hài vóc dáng mà còn nuôi dưỡng về tâm hồn lối sống .Phải chăng khi viết 2 câu thơ này mãi ngân vang với câu ca ngọt ngào :

« Gập ghềnh xuống biển lên non

Con đường tình nghĩa ai còn nhớ chăng »

• Người cha muốn nói với con : Con không chỉ lớn lên trong vòng tay yêu thương của gia đình mà còn được trưởng thành trong cuộc sống lao động và tình nghĩa của quê hương. Con cần trân trọng những tình cảm thiêng liêng cao đẹp ấy.

1. Người cha nói với con

• Người cha không chỉ nói với con về tình cảm cội nguồn , những điều sâu thẳm từ trong tâm hồn mà còn nói với con vè những phẩm chất tốt đẹp của người đồng mình và nhắc con kế thừa và phát huy những phẩm chất tốt đẹp ấy :

« Người đồng mình… chí lớn »

• Câu thơ đã nâng cao tâm thế của người đồng mình : phẩm chất của họ được người cha so sánh với đặc điểm của thiên nhiên lấy cái cao cái xa của đất trời để đo nỗi buồn chí lớn. Đây là cách so sánh tài tình mang âm điệu của núi rừng.
• Nghệ thuật đối kết hợp giàu hình ảnh giúp ta cảm nhận người đồng mình có biết bao nỗi khổ đau buồn tủi, nỗi đau như trải dài vô tận. Nhưng những lúc khó khăn nhất thì ngọn lửa ý chí nghị lực cháy lên trong họ giúp họ vượt lên tất cả. Tầm vóc ấy, ý chí ấy quả là lớn lao đáng khâm phục biết bao :

« Dẫu làm sao… cực nhọc »

• Với hình ảnh giàu sức biểu cảm, điệp ngữ « sống » nhấn mạnh điều cha dạy con là những điều hệ trọng, là đạo lí làm người con không được quên mà phải khắc cốt ghi tâm.
• « Đá, thung, ghềnh, thác » tượng trưng cho cái đói cái nghèo của quê hương. Thành ngữ « lên thác xuống ghềnh » -> hoàn cảnh sống khó khăn cực nhọc lam lũ vất vả sống trong đói nghèo nhưng họ vẫn sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, mọi biến cố trong cuộc đời. Tâm hồn họ vẫn nồng nàn tình yêu thủy chung với bản làng, núi rừng.
• Người cha muôn nhắc con hãy sống hồn nhiên, trong sáng . « Không lo không chê » là thái độ sống đáng trân trọng tràn đầy niềm tin của người đồng mình -> khẳng định bản lĩnh tâm thế sống đẹp của người đồng mình « Sống như sông như suối »-> hình ảnh so sánh nhằm ca ngợi cách sống khoáng của người đồng mình
• Người cha nói với con về những phẩm chất cao đẹp đó mong con không quên quê hương sống nghĩa tình chung thủy không ngại khó ngại khổ, không quay lưng phản bội quê hương mà phải thủy chung gắn bó với nơi mà mình sinh thành và góp phần xây dựng quê hương ngày càng tươi đẹp hơn :

« Người đồng mình… đâu con »

• Hình ảnh thơ đối lập tương phản tô đậm bản chất tốt đẹp của người đồng mình. Nếu người Kinh thường nói « Chân lấm tay bùn », « tay cày tay cuốc » thì Y Phương lại dùng cách nói của người Tày « thô sơ da thịt » để nói về sự đối lập tương phản về hình thức bên ngoài với tâm hồn bên trong.
• Người đồng mình chất phác trong lời ăn tiếng nói, dáng vóc và trang phục nhưng họ tự trọng, có khát vọng sống và tâm hồn phong phú

“Người đồng mình… phong tục”

• Tác giả sử dụng hình ảnh cụ thể diễn tả ý tứ sâu xa nối tiếp bắc cầu để ca ngợi khát vọng vươn lên của người đồng mình .Họ quyết tâm cống hiến sức lao động để giúp quê hương ngày 1 phát triển, giàu đẹp để tôn vinh tầm vóc giá trị của quê hương, để quê hương có thể sánh vai với các miền dân tộc khác.
• Còn quê hương là nơi lưu giữu những nét đẹp văn hóa cổ truyền những « thuần phong mĩ tục » để làm nên những bản sắc riêng.
• Người cha như muốn nói với con về lòng tự hào dân tộc đồng thời giúp con nhận ra trách nhiệm của mình.

3.Ước mong của cha

« Con ơi ... nghe con »

• Lần thứ 2 nhà thơ nhắc lại « thô sơ da thịt » để kđ điều cha mong muốn ở con : người đồng mình dù còn mộc mạc nhưng vẫn tỏa sáng những phẩm chất lớn lao, cao đẹp.
• Trên mỗi bước đường đời con hãy phát huy và làm hành trang « lên đường » là hình ảnh đặc sắc giàu ý nghĩa, là khởi đầu của cuộc hành trình hòa nhập với những quốc gia dân tộc khác, là thời khắc con đã khôn lớn trưởng thành.

« Không bao giờ nhỏ bé được

Nghe con »

• Đó là mệnh lệnh phát ra từ trái tim đầy yêu thương trên mỗi bước đường con đi, sẽ có những gian khổ, chông gai bất thường. Những lúc này con không được phép nhỏ bé tầm thường mà hãy sống xứng đáng với phẩm chất của người đồng mình. Con không được đánh mất mình để làm tổn hại danh dự quê hương
• Người cha muốn giáo dục con 2 điều thiêng liêng nhất đó là lòng tự hào và niềm tin :

+ Tự hào về dân tộc, về qh, về gốc gác qh

+ Tự tin vào bản thân khi hòa nhập với mọi người

• Tác giả nhắc nhở chúng ta : hãy biết giữ gìn bản sắc riêng của dân tộc, biết kế thừa và phát huy những truyền thống tốt đẹp và vươn lên kđ mình.
• Bài thơ «  Nói với con » không đơn thuần là lời cha nói với con mà là lời của quê hương dân tộc, lời trao gửi của thế hệ trước với thế hệ sau. Lời trao gửi ấy cũng được nhà thơ Hoàng Trung Thông thể hiện :

« Ta viết bài thơ lên báng súng

Con lớn lên viết tiếp thay cha

Người ở lại viết tiếp người ngã xuống

Người hôm nay viết  tiếp người hôm qua »

• Bài thơ không chỉ thể hiện tình cha con chân thành cảm động mà còn mang 1 bài học, 1 ý nghĩa sâu sắc, lời căn dặn của cha với con về tình cảm gắn bó thủy chung với cội nguồn qh. Bài thwo còn gợi đến vấn đề phát huy bản sắc dân tộc và đặc biệt với cuộc sống hôm nay về việc hội nhập tiếp thu văn hóa nhân loại.

3.Kết bài

• NT : Thể thơ tự do, giọng điệu thiết tha, trìu mến, nhiều hình ảnh cụ thể.Tác giả sử dụng thành công các biện pháp tu từ : nhân hóa, so sánh, điệp ngữ, liệt kê, đối lập tượng trưng.Sử dụng các hình ảnh thơ nối tiếp bắc cầu, các thành ngữ, bố cục chặt chẽ, dẫn dắt tự nhiên.
• ND : Người cha nói với con về truyền thống tốt đẹp của qh, tình cảm cội nguồn, nhắc nhở con phát huy truyền thống tốt đẹp đó. Qua bài thơ giúp ta hiểu được tấm lòng nhà thơ Y Phương, tấm lòng người cha với con.