Tinh thần dân tộc Việt Nam trong sử sách được ghi nhận qua các nỗ lực của người Việt thành lập nhà nước độc lập của mình thông qua các cuộc khởi nghĩa và các giai đoạn độc lập ngắn ngủi như Khởi nghĩa Hai Bà Trưng và Nhà Tiền Lý,... Các cuộc nổi dậy chống các triều đại Trung Quốc xuyên suốt nhiều thế kỷ đóng vai trò rất lớn trong việc định hình lịch sử Việt Nam. Người Việt chỉ thành công trong việc tạo dựng một nền độc lập bền vững với việc Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán và sự thành lập Nhà Ngô. Kể từ đó, tinh thần dân tộc được khuếch trương qua quá trình bành trướng, mở mang bờ cõi. Các cuộc chiến bao gồm tấn công vào lãnh thổ phía nam Trung Quốc thời nhà Lý, các cuộc Nam tiến từ thế kỷ thứ 10 cho tới thế kỷ thứ 19, chiến tranh với người Mông Cổ, Lào, Khmer, Xiêm La, cũng như các cuộc chiến với Pháp, Nhật Bản, Hoa Kỳ về sau, có sức ảnh hưởng rất lớn. Việc người Việt thoát ly khỏi Trung Quốc và duy trì được nền độc lập của mình trong hơn 1000 năm sau đó là hiện tượng gây ngạc nhiên với nhiều người Trung Quốc vì họ từng thôn tính nhiều quốc gia và đồng hóa nhiều dân tộc khác.